Falë përpjekjeve të përbashkëta të Kinës dhe vendeve të ASEAN-it, Deklarata mbi Sjelljen e Palëve në Detin e Kinës Jugore u nënshkrua zyrtarisht në Phnom Penh në nëntor 2002. Deklarata ishte një nismë diplomatike me rëndësi të veçantë dhe një ngjarje madhore në historinë emarrëdhënieve Kinë-ASEAN, si dhe një përpjekje e suksesshme në historinë e marrëdhënieve bashkëkohore ndërkombëtare, duke demonstruar mençuri dhe kreativitet kolektiv. Deklarata ishte produkt i aftësisë së Kinës dhe ASEAN-it për të menaxhuar dallimet përmes institucioneve dhe bërjes së rregullave, pa ndërhyrje të jashtme.
Fotoja ajrore e bërë më 26 maj 2021 tregon portin ndërkombëtar të kontejnerëve Yangpu në zonën e zhvillimit ekonomik Yangpu në provincën Hainan të Kinës Jugore. /Xinhua
Që nga nënshkrimi i saj, deklarata, edhe pse jo ligjërisht e detyrueshme si një traktat ndërkombëtar, ka luajtur një rol të pazëvendësueshëm për vite me radhë në ruajtjen e stabilitetit dhe menaxhimin e dallimeve mbi Detin e Kinës Jugore. Ai është bërë një dokument udhëzues për vendet përreth Detit të Kinës Jugore për të ndërtuar besimin e ndërsjellë, për të stabilizuar Detin e Kinës Jugore, për të menaxhuar konfliktet dhe për të promovuar bashkëpunimin. Sot, Deti i Kinës Jugore është i qëndrueshëm në tërësi, pa turbulenca të shkaktuara nga pushtimet e reja në ishuj apo shkëmbinj nënujorë dhe përparim të qëndrueshëm në fusha me ndjeshmëri të ulët, të gjitha këto i atribuohen deklaratës.
Në fillim të viteve 1990, fillova karrierën time kërkimore në Detin e Kinës Jugore. Vitet 1990 ishin një periudhë e veçantë dhe e stuhishme për Detin e Kinës Jugore, kur Kina dhe vendet e ASEAN nuk kishin krijuar një platformë të përhershme për dialogun për Detin e Kinës Jugore, as nuk kishte rregulla të përbashkëta për Detin e Kinës Jugore, aq më pak kishte një konsensus për çfarë mund dhe nuk mund të bëhej në Detin e Kinës Jugore.
Që nga fillimi i viteve 1990, kam pasur diskutime të thella dhe bashkëpunim të ngushtë me Hasjim Djalal, ambasadorin e Indonezisë, në shumë takime ndërkombëtare që lidhen me Detin e Kinës Jugore. Sipërmarrja për Menaxhimin e Konflikteve të Mundshme në Detin e Kinës Jugore, një dialog joqeveritar që ai nisi për vendet e këtij rajoni, luajti një rol pozitiv në lindjen e deklaratës dhe bëri një eksplorim të vlefshëm për bashkëpunimin në kuadër të deklaratës. Në këtë kuptim, ne, akademikë të think tank-eve, dhamë kontributin tonë në krijimin e deklaratës dhe disa projekteve të bashkëpunimit detar në kuadër të deklaratës.
Në vitin 2016, Instituti Kombëtar për Studimet e Detit të Kinës Jugore për të cilin punoj dhe Qendra për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare të Indonezisë lançoi së bashku Qendrën Kërkimore Kinë-Azinë Juglindore në Detin e Kinës Jugore, me mision për të zbatuar deklaratën dhe për të nxitur përparimin në konsultimet e COC. Në të ardhmen, mençuria dhe pikat e forta të grupeve të ekspertëve dhe akademikëve janë të domosdoshme për zbatimin e deklaratës, përparimin e konsultimeve të COC, vendosjen e masave të ndërtimit të besimit dhe kryerjen e diplomacisë parandaluese në Detin e Kinës Jugore.
Kina dhe ASEAN janë fqinjë të rëndësishëm, partnerë më të mëdhenj tregtarë dhe partnerë strategjikë gjithëpërfshirës për njëri-tjetrin. Edhe pse jo e gjithë marrëdhënia Kinë-ASEAN, çështja e Detit të Kinës Jugore është aq e ndjeshme sa, nëse keqtrajtohet, do të ndikojë në marrëdhëniet dypalëshe. Forcat e jashtme gjithashtu mund të kapin ose përdorin këtë çështje për të krijuar një pykë midis Kinës dhe ASEAN-it. Është një çështje kryesore në diplomacinë e Kinës në Detin e Kinës Jugore për të parandaluar që ajo të ndikojë në marrëdhëniet Kinë-ASEAN dhe për ta "zhvlerësuar" atë në marrëdhëniet Kinë-SHBA.
Aktualisht, Kina dhe vendet e ASEAN-it janë në udhëkryq të konsultimeve të COC-së, duke u përballur me rrezikun e rrëshqitjes nëse negociatat ngecin për një kohë të gjatë. Neni 10 i deklaratës e ka bërë miratimin e KKK një qëllim të qartë dhe përfundimtar. Dështimi në konsultimet e COC nuk do të thotë vetëm zbatim jo i plotë i deklaratës, por gjithashtu do të ndikojë në besimin e ndërsjellë politik midis Kinës dhe vendeve të ASEAN-it.
Veprimet e njëanshme për çështjen e Detit të Kinës Jugore do të prishin marrëdhëniet midis Kinës dhe pretenduesve të tjerë.
Deti i Kinës Jugore do të bëhet sërish një arenë për konkurrencën e fuqive të mëdha. Nga këndvështrimi im, e vetmja mënyrë për të shmangur mundësitë e lartpërmendura është të kemi një qasje më praktike ndaj bashkëpunimit detar sipas kornizës së deklaratave, duke lëvizur më shpejt në ndërtimin e rregullave dhe mekanizmave të sigurisë në Detin e Kinës Jugore nëpërmjet konsultimeve të COC, me synim përfundimtar paqen dhe stabilitetin e qëndrueshëm në Detin e Kinës Jugore. Konsultimet e COC janë një mision i përbashkët për Kinën dhe 10 vendet e ASEAN-it; formulimi i COC do të ndihmojë në realizimin e marrëdhënieve të qëndrueshme Kinë-ASEAN në afat të gjatë; dhe konsensusi mbi COC do t'i bëjë palët e interesuara të çështjes së Detit të Kinës Jugore përfitues. Në këtë fazë, ne duhet të synojmë rritjen e besimit të ndërsjellë, ndërtimin e konsensusit dhe kërkimin e bazës së përbashkët duke rezervuar dallimet në konsultimet e COC.
Në një farë kuptimi, formulimi i COC është si anëtarët e një familjeje të madhe që vendosin vetë rregulla sjelljeje për t'u frenuar. Konsultimet e nivelit të lartë dhe të sinqertë nuk mund të ecin përpara pa besim të ndërsjellë. Konsensusi është pikënisja logjike dhe kushti i domosdoshëm për ndërtimin e një mekanizmi shumëpalësh. Pa konsensus, kur doni të ecni përpara, të tjerët mund të shkojnë në anën e kundërt. Prandaj, konsultimet e COC nuk do të jenë thelbësore pa konsensus. Me konsiderata, interesa dhe kërkesa të ndryshme strategjike midis 11 vendeve për çështjen e Detit të Kinës Jugore, është e pashmangshme që ata të debatojnë dhe madje të grinden me njëri-tjetrin.
Në këtë rast, "kërkimi i bazës së përbashkët duke rezervuar dallimet" si dhe lëshimet apo kompromiset e nevojshme janë njëkohësisht arti i negociatave diplomatike dhe "rregullat e procedurës" për të çuar përpara konsultimet.
Shkurtimisht, zbatimi i deklaratës dhe konsultimet e COC-së janë zgjidhja e vetme për Kinën dhe vendet e ASEAN-it për të ndërtuar një shtëpi të bukur së bashku në Detin e Kinës Jugore. Vetëm duke ecur përpara drejt qëllimit të përbashkët dhe duke kapërcyer vështirësitë do të përfundojmë me sukses konsultimet e COC.
(Autori WU Shicun është presidenti themelues i Institutit Kombëtar të Kinës për Studimet e Detit të Kinës Jugore dhe i Qendrës Kërkimore Kinë-Azinë Juglindore në Detin e Kinës Jugore)
