Duke parë kalendarin e ngjarjeve gjeopolitike të parashikuara që të zhvillohen përgjatë vitit 2024, data 13-Janar, shihej si një ngjarje nga e cila do të rrjedhin ndryshime të mëdha botë.
Të gjithë sytë janë te Tajvani, pasi ishulli vetëqeverisës me 23 milionë banorë iu drejtua qendrave të votimit të shtunën e 13 Janarit, ku rreth 19.5 milionë qytetarë votuan për të zgjedhur presidentin dhe legjislaturën e re.
Sigurisht ky ishull mori një vëmendje globale pasi këto zgjedhje mund të formësojnë marrëdhëniet si me Pekinin ashtu edhe me Uashingtonin, pasi Tajvani është një pikë kyçe e përplasjes e tyre në kontinent.
Zv.lideri i Tajvanit Lai Ching-te ishte kandidati që fitoi zgjedhjet të shtunën. Më 13 janar, Lai Ching, kandidati i Partisë Demokratike Progresive (DPP) doli si fitues i zgjedhjeve të liderit të Tajvanit, duke mbledhur mbi 40% të mbështetjes nga votuesit. Ndërsa Hou Yu-ih, kandidati i opozitës Kuomintang (KMT) dhe kandidati i tij kandidat Jaw Shaw-kong morën 33.49 përqind të votës. Kandidati i partisë së tretë Ko Wen-je dhe kandidati i tij kandidat Wu Hsin-ying i Partisë Popullore të Tajvanit (TPP) morën 26.45 përqind të votave, sipas raporteve të mediave.
Një fitore pa lavdi do ta quaja, duke marrë parasysh të gjitha pikëpyetjet që parashtrohen pas kësaj fitore për pasojat dhe për ndikimin që do të sjellë në rajon dhe botë.
Por çfarë do të thotë zgjedhja e kandidatit të Partisë Progresive Demokratike (DPP) Lai Ching-te për marrëdhëniet Tajvan-Kinë dhe stabilitetin global?
Fitorja presidenciale me përzgjedhjen e Lai Ching ne krye te saj, i ashtuquajtur si një "problembërës" që minon paqen dhe stabilitetin e ngushticës së Tajvanit duket se do të sjellin pasoja të mundshme rajonale dhe globale duke cënuar ndjeshëm përpjekjet diplomatike, stabilitetin ekonomik dhe potencialin për konflikt të gjithanshëm me Kinën.
Duke parë në retrospektive, e gjithë retorika e tij politike mbështetet te statusi i Tajvanit.
Më 16 gusht, qindra Tajvanezët protestuan vizitën e Lai Ching-tes në ShBA/CFP
Statusi i Tajvanit për Lai është se "Tajvani është tashmë një vend sovran dhe i pavarur i quajtur Republika e Kinës". Për Kinën, kjo do të thotë se Lai ka anashkaluar të gjitha hapat për të ndjekur pavarësinë, sepse ai e sheh Tajvanin tashmë të pavarur.
Kina nuk reagoi ndaj deklaratës së tij gjatë sezonit zgjedhor me arsyetimin se 1) ai po fliste si kandidat dhe 2) çdo reagim i madh nga ana e Kinës do të rezultonte mbrapsht. Tani që ai është zgjedhur, përsëritja e këtij pozicioni apo ndermarrja e cdo hapi drej kesaj teorie qe Lai pretendon, do të shkaktojë një tronditje te thelle politiko-diplomatike, ne kontinentin aziatik dhe ne bote.
Në 18 gusht, Lai Ching-te, zëvendëslideri i rajonit të Tajvanit të Kinës, u kthye në Tajvan pasi mbaroi "tranzitin" e tij në ShBA. Para dhe pasi ai të ikte në ShBA, tajvanezët dhe emigrantët kinezë në ShBA protestuan duke hedhur parulla të tilla si "Kundër pavarësisë së Tajvanit" dhe "Pavarësia e Tajvanit është një rrugë pa krye". Këtë herë edhe pala amerikane bëri një “trajtim të ftohtë” ndaj Lait. Këto konfirmojnë se të gjitha palët pranojnë se Lai Ching-te është një "problembërës" i plotë.
Tani, shumë njerëz po flasin për një "status quo” të çështjes së ngushticës së Tajvanit. Pra, çfarë është "situata e tanishme"? Faktet janë të qarta, pra Tajvani është pjesë e territorit të Kinës. Megjithëse ka pasur dallime politike afatgjata midis dy anëve të ngushticës, sovraniteti kombëtar dhe integriteti territorial i Kinës nuk janë ndarë kurrë.
Për një kohë të gjatë, Lai Ching-te e ka quajtur veten një "punëtor pragmatik për pavarësinë e Tajvanit". Vitet e fundit, ai shpesh ka mbrojtur "pavarësinë e Tajvanit" dhe ka nxitur "urrejtje dhe rezistencë ndaj Kinës". Pasi u emërua nga Partia Demokratike Progresive këtë vit për të kandiduar si lideri i rajonit të Tajvanit në vitin 2024, ai ndryshoi të ashtuquajturën tezë "mbrojmë Tajvanin përmes kundërshtimit ndaj Kinës" në "mbrojmë paqen e Tajvanit" nga nevojat e strategjisë zgjedhore.
“Gjithnjë e më shumë njerëz në Tajvan e kuptojnë se "pavarësia e Tajvanit" është e papajtueshme me paqen dhe stabilitetin e ngushticës së Tajvanit dhe bie ndesh me interesat dhe mirëqenien e bashkatdhetarëve në të dy anët e ngushticës. Kundërshtimi me vendosmëri i "pavarësisë së Tajvanit" dhe ndjekja e përbashkët e ribashkimit paqësor janë në interesin më të mirë të popullit kinez në të dy anët e ngushticës. Kontinenti është i gatshëm të krijojë një hapësirë të gjerë për ribashkim paqësor, por kurrë nuk do lejojë asnjë hapësirë për "pavarësinë e Tajvanit" me forma të ndryshme”, është theksuar nga pala kineze.
Çfarë lidhje ka SHBA-ja me marrëdhëniet Kinë-Tajvan?
SHBA mban lidhje zyrtare me Pekinin dhe e njeh atë si të vetmen qeveri kineze sipas "politikës së saj te një Kinë" - por gjithashtu mbetet mbështetësi më i rëndësishëm ndërkombëtar i Tajvanit.
Takimi i presidentit kinez Xi Jinping-ut me homologun amerikan Joe Biden në nëntorin e vjetshëm në San Francisko/Xinhua
Ndërkohë, tensionet SHBA-Kinë janë zbutur pak pas Samitit Biden-Xi të nëntorit, i projektuar për të vendosur një dysheme nën marrëdhëniet deri në vitin 2024. Biden ripohoi politikën "Një-Kinë" të Shteteve të Bashkuara bazuar në tre komunikata themelore dhe Aktin e Marrëdhënieve me Tajvanin e vitit 1979. Mbështetja në rritje për armatosjen dhe mbrojtjen e Tajvanit në Kongres, vizitat e nivelit të lartë, ndihma ushtarake e shtuar dhe legjislacioni në pritje që thellon lidhjet SHBA-Tajvan, kanë ngritur frikën në Pekin se Biden po ndjek një politikë "Një-Kinë, Një-Tajvan".
Gjatë takimit të tij me homologun amerikan në nëntorin e vjetshëm në San Francisko, presidenti kinez vuri në dukje se, problemi i Tajvanit mbetet çështja më e rëndësishme dhe më e ndjeshme në marrëdhëniet kino-amerikane. Kina i merr seriozisht deklaratat pozitive të bëra nga Shtetet e Bashkuara në takimin e Balit. ShBA-ja duhet të ndërmarrë veprime konkrete për të mbajtur premtimin e saj se nuk do të përkrahë “pavarësinë e Tajvanit”, do të ndalojë armatimin e Tajvanit dhe do të mbështesë ribashkimin paqësor të Kinës.
Presidenti Xi vuri në dukje se respekti i ndërsjellë, bashkëjetesa paqësore dhe bashkëpunimi me leverdi të ndërsjellë janë mësimet e nxjerra nga marrëdhëniet 50-vjeçare kino-amerikane, si edhe nga konfliktet midis vendeve të mëdha përgjatë historisë. Kina dhe ShBA-ja duhet të bëjnë më shumë përpjekje për t'iu përmbajtur këtyre mësimeve. Për sa kohë që këto dy vende të mëdha respektojnë njëri-tjetrin, bashkëjetojnë në paqe dhe zbatojnë bashkëpunimin me leverdi të ndërsjellë, ato do të jenë plotësisht të aftë të ngrihen mbi dallimet dhe të gjejnë rrugën e duhur që të shkojnë mirë me njëri-tjetrin. Në Bali vitin e kaluar, pala amerikane deklaroi se nuk kërkon të ndryshojë sistemin e Kinës, as të nisë një Luftë të Ftohtë të re, apo të rigjallërojë aleancat e saj kundër Kinës, duke mos mbështetur "pavarësinë e Tajvanit" dhe duke mos u përfshirë në një konflikt me Kinën.
Por këto deklarime e humbin rëndësinë dhe seriozitetin përballë lëvizjes së Uashingtonit, i cili vijon t'i sigurojë Tajvanit armë mbrojtëse, madje dhe Presidenti i SHBA Joe Biden ka thënë se SHBA do ta mbrojë Tajvanin ushtarakisht - duke thyer një qëndrim të njohur si paqartësi strategjike.
Ishulli ka qenë prej kohësh një nga çështjet më të diskutueshme në marrëdhëniet SHBA-Kinë, me Pekinin që dënon çdo mbështetje të perceptuar nga Uashingtoni për Taipein. Në vitin 2022, pas një vizite në Tajvan nga kryeparlamentarja e SHBA Nancy Pelosi, Kina e dënoi ashpër këtë angazhim amerikan që tenton të cenojë sovranitetin e Kinës.
Këto zgjedhje duket se do të formësojnë rrjedhën e marrëdhënieve SHBA-Kinë – dhe do të ketë një ndikim të pashlyeshëm në marrëdhëniet delikate midis SHBA-së, Kinës dhe Tajvanit.
Takimi i presidentit kinez Xi Jinping-ut me homologun amerikan Joe Biden në nëntorin e vjetshëm në San Francisko/Xinhua
Ministria e Jashtme kineze kundërshton deklaratën e SHBA-së për zgjedhjet në rajonin e Tajvanit
Sekretari amerikan i Shtetit Antony Blinken i dërgoi presidentit të sapozgjedhur Tajvanez William Lai një mesazh urimi pas rezultatit.
Pekini e quajti mesazhin shkelje të angazhimit të Uashingtonit për të mbajtur vetëm lidhje jozyrtare me Tajvanin.
“Ne mezi presim të punojmë me Dr Lai dhe udhëheqësit e Tajvanit të të gjitha palëve për të avancuar interesat dhe vlerat tona të përbashkëta”, tha ai në një deklaratë.
Blinken theksoi gjithashtu se SHBA, një nga aleatët më të mëdhenj të Tajvanit, është "e përkushtuar për të ruajtur paqen dhe stabilitetin ndër ngushticat".
Diplomati i lartë amerikan ishte gjithashtu i shpejtë për të thënë se një bashkëpunim i tillë duhet "të vazhdojë marrëdhënien tonë të gjatë jozyrtare" dhe të jetë "në përputhje me politikën e SHBA-së Një Kinë".
Sipas politikës, SHBA njeh dhe ka lidhje formale me Kinën dhe jo me ishullin e Tajvanit, të cilin Kina e sheh si një provincë të shkëputur për t'u bashkuar me kontinentin një ditë.
Në një deklaratë, ministria e jashtme e Kinës tha se urimet e zotit Blinken shkelnin premtimin e SHBA-së për të mbajtur "vetëm marrëdhënie kulturore, tregtare dhe të tjera jozyrtare" me Tajvanin.
Më 16 gusht, qindra Tajvanezët protestuan vizitën e Lai Ching-tes në ShBA/CFP
Ai theksoi se çështja e Tajvanit është "vija e parë e kuqe që nuk duhet të kalohet në marrëdhëniet Kinë-SHBA" dhe tha se kishte paraqitur një ankesë zyrtare diplomatike.
Ministria e Jashtme e Kinës të dielën i kërkoi SHBA-së të ndalojë ndërveprimin e saj zyrtar me Tajvanin dhe të ndalojë dërgimin e ndonjë sinjali të gabuar për forcat separatiste për "pavarësinë e Tajvanit" pasi Departamenti i Shtetit i SHBA-së lëshoi një deklaratë për zgjedhjet në rajonin e Tajvanit të Kinës.
Duke e quajtur deklaratën e SHBA-së një shkelje të rëndë të parimit një Kinë dhe të tre komunikatave të përbashkëta Kinë-SHBA, Ministria e Jashtme kineze tha se "e dëshpëron fuqishëm dhe e kundërshton fuqishëm" atë dhe ka bërë "përfaqësime serioze ndaj palës amerikane".
“Ne i nxisim SHBA-të që t'i binden me zell parimit të një Kine dhe të tre komunikatave të përbashkëta Kinë-SHBA dhe të veprojnë seriozisht në përputhje me angazhimet që janë riafirmuar disa herë nga liderët e SHBA-së për të mos mbështetur "pavarësinë e Tajvanit", "dy". Kinat' ose 'një Kinë, një Tajvan' dhe të mos kërkojnë të përdorin çështjen e Tajvanit si një mjet për të frenuar Kinën," tha ministria në një deklaratë të dielën.
Rezultatet e zgjedhjeve për lidershipin rajonal të Tajvanit nuk do të ndryshojnë faktin bazë se ka vetëm një Kinë në botë dhe Tajvani është pjesë e Kinës, tha të dielën ministri i Jashtëm kinez Wang Yi.
Wang, i bëri komentet kur u pyet në lidhje me pikëpamjet e Kinës mbi marrëdhëniet ndërmjet ngushticave dhe situatën në Tajvan pas zgjedhjeve të lidershipit atje.
"Tajvani nuk ka qenë kurrë një vend. Nuk ishte rasti në të kaluarën dhe nuk do të jetë kurrë në të ardhmen," theksoi Wang, duke shtuar se "pavarësia e Tajvanit" nuk mund dhe nuk do të ketë sukses.
Zëdhënësja e Ministrisë së Jashtme të Kinës Mao Ning/CFP
Kushdo që kërkon të ndjekë "pavarësinë e Tajvanit" po copëton territorin e Kinës dhe do të ndëshkohet nga historia dhe ligji, paralajmëroi ai, duke shtuar se kushdo që shkel parimin e një Kine po ndërhyn në punët e brendshme të Kinës dhe po cenon sovranitetin e Kinës dhe me siguri do të kundërshtohet nga i gjithë populli kinez dhe komuniteti ndërkombëtar.
"Pavarësia e Tajvanit" kërcënon seriozisht mirëqenien e bashkatdhetarëve të Tajvanit, dëmton interesat themelore të kombit kinez dhe do të dëmtojë seriozisht paqen dhe stabilitetin nëpër ngushticat e Tajvanit, tha Wang. “Është një rrugë pa krye”.
Ai tha se Kina përfundimisht do të arrijë ribashkimin dhe Tajvani do të kthehet në atdhe.
"Ne besojmë se komuniteti ndërkombëtar do të vazhdojë të mbështesë kauzën e drejtë të popullit kinez për të kundërshtuar aktivitetet separatiste të 'pavarësisë së Tajvanit' dhe përpjekjen për ribashkim kombëtar bazuar në parimin e një Kine," tha ai.
Kur u pyet për t'iu përgjigjur zgjedhjeve rajonale të Tajvanit, presidenti amerikan Joe Biden tha të shtunën se "Ne nuk e mbështesim pavarësinë..." pa bërë komente të mëtejshme.
Në gjithë këtë panoramë, shqetësuese mbetet fakti se Uashingtoni nuk ka hequr dorë kurrë nga përdorimi i çështjes së Tajvanit si një kartë për të penguar rritjen e Kinës dhe ka dyfishuar përpjekjet e tilla në vitet e fundit.
Kina nga ana tjetër duhet të përpiqet të ruajë paqen dhe stabilitetin në ngushticat e Tajvanit, por dhe në raport me SHBA-të.
Pse zgjedhjet e 13 Janarit nuk janë një zgjidhje për Tajvanin?
Në prognozat për rreziqet e mundshme globale për vitin 2024, zgjedhjet në Tajvan parashikoheshin që do të tronditin ekuilibrat në kontinentin aziatik, madje me efekt global.
Ky vit po hyn në ujëra të turbullta gjeopolitike, rrymat e secilës na çojnë vrullshëm në Oqeanin Paqësor duke rrezikuar përplasjen e dy superfuqive si Kina dhe SHBA-ja.
Nga njëra anë janë Shtetet e Bashkuara, të cilët duken shumë të gatshëm për të mbështetur pavarësinë e Tajvanit dhe mbrojtjen e saj, pa kuptuar pasojat e mundshme politike dhe ekonomike. Nga ana tjetër është Kina, që kërkon të respektohet parimi i një Kinë, dhe mos ndërhyrja e në punët e brendshme të Pekinit.
Një përplasje e “titanëve” në Oqeanin Paqësor, do të fundoste jo vetëm ishullin e Tajvanit por do rrezikonte mbarë njerëzimin …ja pse është herët për të folur për fitoren e 13 Janarit!
Çdo përshkallëzim midis Kinës dhe Tajvanit rrezikon të kthehet në diçka më të madhe dhe më të rrezikshme. Ndeshja verbale theksoi ndarjen në dukje të pazgjidhshme mbi fatin e Tajvanit, një pikë e rëndësishme në marrëdhëniet SHBA-Kinë që rrezikon të çojë në një luftë në të ardhmen.
