Foto nga VCG
Inteligjenca Artificiale (AI) është shfaqur si një forcë transformuese, duke premtuar të rrisë produktivitetin, të përmirësojë vendimmarrjen dhe të adresojë një sërë sfidash globale. Megjithatë, krahas potencialit të tij të madh vijnë edhe konsiderata të rëndësishme etike, ndërprerje të punësimit dhe shqetësime për sigurinë. Ndërsa lundrojmë në këtë peizazh kompleks, është thelbësore që qeverisja e AI të miratojë një qasje bashkëpunuese dhe të përqendruar te njeriu që balancon inovacionin me sigurinë, mbështet standardet etike dhe siguron që nga AI e besueshme të përfitojë i gjithë njerëzimi.
Bashkëpunimi është i domosdoshëm në qeverisjen e AI për shkak të natyrës në zhvillim të shpejtë të teknologjisë që kapërcen kufijtë kombëtarë. Palë të ndryshme të interesit – duke përfshirë qeveritë, organizatat ndërkombëtare, akademinë, kompanitë e sektorit privat dhe shoqërinë civile – duhet të bashkohen për të krijuar një kornizë gjithëpërfshirëse që adreson sfidat e shumëanshme të paraqitura nga modelet e inteligjencës artificiale në zhvillim të shpejtë.
"Ne po shohim përparime teknologjike që ndryshojnë jetën...Dhe rreziqe të reja kërcënuese për jetën - nga dezinformimi te mbikëqyrja masive te perspektivat e armëve autonome vdekjeprurëse," thotë Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së António Guterres.
Foto nga VCG
Si i tillë, prioritizimi i bashkëpunimit në të gjitha nivelet është thelbësor. Arritja e qeverisjes efektive të AI kërkon një qasje me shumë palë që angazhon aktorë të ndryshëm për të kontribuar me perspektivat dhe ekspertizën e tyre. Qeveritë mund të ndajnë praktika efektive dhe korniza rregullatore ndërsa kompanitë e teknologjisë mund të bashkëpunojnë me akademikët për të kryer vlerësime etike të algoritmeve të tyre. Organizatat e shoqërisë civile dhe qytetarët duhet të jenë në qendër të këtyre përpjekjeve, duke siguruar që zërat e komuniteteve të prekura të dëgjohen dhe të promovojnë transparencën përmes dialogut publik dhe proceseve të vendimmarrjes me pjesëmarrje.
Për më tepër, ky bashkëpunim duhet të përshtatet brenda udhëzimeve të përcaktuara nga Kombet e Bashkuara, të cilat mbron standardet globale dhe nxit dialogun mbi qeverisjen e AI. Një mekanizëm i vlefshëm në këtë kontekst është ligji i butë ndërkombëtar, i cili i përket kornizave rregullatore që, megjithëse nuk janë ligjërisht të detyrueshme, mund të udhëheqin sjelljen ndërkombëtare dhe të përmirësojnë bashkëpunimin. Asambleja e Përgjithshme e OKB-së miratoi, më 21 mars 2024, një rezolutë historike për promovimin e sistemeve të inteligjencës artificiale "të sigurta dhe të besueshme" për zhvillim të qëndrueshëm.
Ndërsa teknologjitë e AI përparojnë, politikëbërësit përballen me sfidën e dyfishtë të nxitjes së inovacionit, duke garantuar sigurinë. Ky ekuilibër delikat është thelbësor; Rregulloret tepër kufizuese mund të mbysin inovacionin, ndërsa rregulloret e buta mund të çojnë në pasoja të dëmshme shoqërore. Për të arritur ekuilibrin, është i nevojshëm dialogu i vazhdueshëm ndërmjet palëve të interesuara. Angazhimi i teknologëve në procesin rregullator mund të ndihmojë në identifikimin e rreziqeve në fillim të fazës së zhvillimit.
Më e rëndësishme, kornizat rregullatore adaptive, të cilat janë krijuar për të evoluar së bashku me teknologjitë e AI, mund të ruajnë këtë ekuilibër, duke siguruar që masat e sigurisë të integrohen pa penguar zgjidhjet inovative.
Gjithashtu, në qeverisjen e AI, është e domosdoshme të nxirren mësime nga modelet ekzistuese të qeverisjes së teknologjisë, si ato për armët bërthamore dhe armët biologjike dhe kimike.
Në thelb të qeverisjes efektive të AI është përkushtimi ndaj vlerave dhe të drejtave njerëzore. Sistemet e AI duhet të dizajnohen duke pasur parasysh përdoruesit, duke siguruar barazi, llogaridhënie dhe transparencë. Kjo qasje me në qendër njeriun pranon se teknologjia duhet t'u shërbejë njerëzve dhe të kontribuojë pozitivisht në mirëqenien e shoqërisë.
Foto nga VCG
Konsideratat etike, të tilla si zbutja e paragjykimeve, pëlqimi i informuar dhe privatësia e të dhënave, janë aspekte jetike të mbrojtjes së të drejtave individuale. Për më tepër, një fokus i përqendruar te njeriu përfshin njohjen e rreziqeve të mundshme që lidhen me AI, të tilla si përjetësimi i paragjykimeve ekzistuese shoqërore ose keqpërdorimi i teknologjisë për mbikëqyrje dhe kontroll. Prandaj, kornizat rregullatore duhet të sigurojnë zhvillim të përgjegjshëm të AI dhe të zbatojnë masa për të mbrojtur individët nga dëmtimi.
Një nga shqetësimet më të ngutshme në lidhje me AI është ndikimi i saj i mundshëm në punësim. Ndërsa automatizimi dhe teknologjitë e drejtuara nga AI evoluojnë, disa punë mund të vjetërohen, duke rezultuar në pasoja të rëndësishme ekonomike dhe sociale. “AI mund të rrezikojë punëtorët, të përkeqësojë varfërinë dhe të çojë në papunësi dhe paqëndrueshmëri”, thotë Hisham Khogali. Prandaj, adresimi i zhvendosjes së punës është një aspekt kritik i qeverisjes së AI.
Për të adresuar çështjen e papunësisë së shkaktuar nga IA, është e domosdoshme të miratohen kundërmasat përkatëse. Investimi proaktiv në programet e rikualifikimit dhe përmirësimit të fuqisë punëtore është i nevojshëm për të përgatitur individët për punët e së ardhmes. Për më tepër, ekspertët financiarë duhet të marrin në konsideratë mundësinë e vendosjes së taksave shtesë për bizneset që përfitojnë nga automatizimi i AI, me të ardhurat që përdoren si fonde lehtësimi për të kompensuar punëtorët që kanë humbur punën si rezultat i këtij automatizimi.
Një paradigmë arsimore që ushqen kreativitetin njerëzor, të menduarit kritik dhe inteligjencën emocionale - aftësi që kanë më pak gjasa të automatizohen - do të fuqizojë individët dhe do të ndihmojë në minimizimin e rreziqeve që lidhen me zhvendosjen e punës të shkaktuar nga AI.
Pavarësisht nga ndikimet dhe rreziqet e mundshme negative, AI ka një potencial të jashtëzakonshëm për të kontribuar në mënyrë thelbësore në arritjen e Axhendës së Kombeve të Bashkuara për Zhvillimin e Qëndrueshëm 2030, e cila përfshin 17 Objektiva të Zhvillimit të Qëndrueshëm. Duke përdorur inteligjencën artificiale, kombet mund të trajtojnë në mënyrë efektive sfidat komplekse si varfëria, ndryshimet klimatike dhe kujdesi shëndetësor. Për shembull, AI mund të rrisë efikasitetin në menaxhimin e burimeve, duke lejuar zgjidhje më të zgjuara për bujqësinë dhe energjinë, ndërsa në sektorin e kujdesit shëndetësor, inovacionet e AI mund të çojnë në diagnostikime më të mira dhe plane trajtimi të personalizuara, duke përmirësuar kështu ndjeshëm rezultatet shëndetësore në nivel global.
Megjithatë, realizimi i këtij potenciali varet nga sigurimi që teknologjitë e AI janë të aksesueshme për vendet në zhvillim, duke kapërcyer kështu ndarjen dixhitale. Bashkëpunimi ndërkombëtar luan një rol kryesor në këtë kontekst, pasi vendet duhet të bashkëpunojnë për të ndarë njohuritë e fundit dhe teknologjitë e avancuara në mënyrë që të ngushtojnë hendekun midis vendeve me të ardhura të larta dhe të ulëta. Për të shfrytëzuar përfitimet e AI për arritjen e Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm të Kombeve të Bashkuara kërkon një qasje kohezive dhe koherente ndaj qeverisjes që i jep përparësi gjithëpërfshirjes. Fuqitë shkencore dhe teknologjike duhet të përmbahen nga shtypja e zhvillimit teknologjik të vendeve të tjera nën pretekstin e gjeopolitikës dhe ideologjisë dhe nga pengimi i eksportit të teknologjisë së AI dhe çipave të avancuar.
Si një nga vendet lider në kërkimin dhe zbatimin e AI, Kina mbron në mënyrë aktive një model qeverisjeje globale të AI-së me në qendër bashkëpunimi dhe njerëzit që synon menaxhimin e rreziqeve duke nxitur rritjen. Ai mbron përdorimin e përgjegjshëm të AI në përfitim të njerëzimit dhe promovon në mënyrë aktive rritjen e ndërtimit të kapaciteteve të AI në vendet në zhvillim. Theksi i Kinës mbi qeverisjen e AI është i dukshëm në pritjen e saj të Konferencës Botërore të AI 2024 dhe Takimit të Nivelit të Lartë mbi Qeverisjen Globale të AI, si dhe miratimin unanim të rezolutës së saj nga sesioni i 78-të i Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara për të forcuar bashkëpunimin ndërkombëtar në ngritjen e kapaciteteve të inteligjencës artificiale.
Shkurtimisht, rruga drejt qeverisjes efektive të AI kërkon një qasje bashkëpunuese dhe me në qendër njeriun që balancon me sukses inovacionin me sigurinë. Miratimi i një kuadri me shumë aktorë të rrënjosur në bashkëpunimin global do të fuqizojë individët dhe do të udhëheqë zhvillimin e përgjegjshëm të teknologjive të AI. Megjithëse e ardhmja e AI është e mbushur me potencial të madh, është thelbësore që ne të bashkëpunojmë për të krijuar një kornizë qeverisjeje që u jep përparësi parimeve etike, mirëqenies njerëzore dhe zhvillimit të qëndrueshëm për të gjithë, duke zbutur rreziqet.
Autori i artikullit Chen Haiming është profesor në Kolegjin e Studimeve të Huaja dhe drejtor i Qendrës për Qeverisje dhe Ligjin Global, Universiteti i Teknologjisë Xiamen
