Teksa teknologjia digjitale, veçanërisht inteligjenca artificiale, po përparon shpejt, ajo paraqet sfida të mëdha për industrinë e botimeve në mbarë botën, ndërkohë që ofron metoda, mjete dhe rrugë të reja për zhvillimin e saj.
Në Panairin Ndërkombëtar të Librit Pekin 2024 muajin e kaluar, botuesit vendas dhe të huaj u mblodhën për të ndarë përvojat dhe idetë e tyre në Forumin Ndërkombëtar të Industrisë Botuese të panairit me temë "Inteligjenca digjitale fuqizon botimet dhe bashkëpunimin ndërkombëtar".
Që nga viti 2016, forumi, i organizuar së bashku nga Shoqata e Botuesve të Kinës, Shoqata Ndërkombëtare e Botuesve dhe Grupi Botues i Kinës, ka mbajtur tetë edicione gjatë Panairit Ndërkombëtar të Librit të Pekinit dhe Panairit të Librit në Londër, duke tërhequr më shumë se 1000 profesionistë nga më shumë se 40 vende dhe rajone.
foto: VCG
“Tema e forumit të këtij viti është shumë e rëndësishme për zhvillimin e industrisë sonë botuese pasi ndodhet në një udhëkryq kritik, veçanërisht në Kinë”,- tha Huang Zhijian, president i Grupit të Botimeve të Kinës.
Zakonet e leximit dhe konsumit të njerëzve, kanalet e shpërndarjes së librave dhe metodat e marketingut, si dhe peizazhi konkurrues i industrisë, kanë pësuar ndryshime të rëndësishme, sipas tij.
"Teknologjia e inteligjencës digjitale është bërë një zgjedhje e pashmangshme",- thotë Huang.
"Sigurisht, shumë çështje mbeten të paqarta dhe kanë nevojë për vëzhgim të mëtejshëm. Nëse ne përqafojmë apo luftojmë me inteligjencën digjitale, çfarë ndryshojmë, nga çfarë heqim dorë dhe çfarë fitojmë janë të gjitha pyetje që duhet t'i shqyrtojmë dhe planifikojmë",- thotë ai.
“Është vërtetuar se çdo përparim shkencor dhe teknologjik sjell ndryshime revolucionare në modelet e zhvillimit kulturor dhe mënyrat e përhapjes, që do të thotë se industria botuese do të ketë një të ardhme të ndritur për sa kohë që ne ecim në hap me kohën”,- thotë Wu Shulin, kryetar i Shoqatës së Botuesve të Kinës.
"Përmbajtja me cilësi të lartë dhe teknologjitë e avancuara të shpërndarjes janë dy leva të rëndësishme për promovimin e prosperitetit të botimit ndërkombëtar",- thotë Wu.
Për Liu Chao, president i Shtypit të Arsimit të Lartë, gjenerata aktuale e teknologjive, e përfaqësuar nga inteligjenca artificiale gjeneruese, ndikon thellë në industritë e arsimit dhe botimeve.
“Në përgjithësi, ne besojmë se inteligjenca artificiale paraqet më shumë mundësi sesa sfida për arsimin, por për industrinë tradicionale të përmbajtjes së botimit, ajo paraqet më shumë sfida sesa mundësi”, - thotë ai.
foto: VCG
Për t'u përballur me situata të tilla, Shtypi i Arsimit të Lartë filloi të bashkëpunojë me institucionet kërkimore digjitale në vitin 2023, duke aplikuar korrigjimin inteligjent në të gjithë procesin e redaktimit, thotë Liu.
“Këtë vit do të ketë shumë tekste shkollore të fuqizuara nga inteligjenca artificiale”,- thotë ai.
Si pjesë e rëndësishme e industrisë, botimi i teksteve shkollore luan një rol vendimtar në shoqëri, veçanërisht në adresimin e sfidave të mëdha me të cilat përballen njerëzit në mbarë botën, thotë Karine Pansa, presidente e Shoqatës Ndërkombëtare të Botuesve.
Në nivel politikash, qasja duhet të rritet për të hapur burime arsimore dhe për të adresuar çështjet që lidhen me mbrojtjen e të drejtës së autorit për këto burime për t'u dhënë akses më të gjerë më shumë mësuesve, thotë Pansa.
Megjithatë, njerëzit gjithashtu duhet të reflektojnë për digjitalizimin dhe inteligjencën artificiale, veçanërisht në lidhje me mbrojtjen e të drejtave të autorit, thotë ajo.
Disa raporte tregojnë se shumë libra të paautorizuar përdoren për të trajnuar inteligjencën artificiale gjeneruese pa paguar pronarët e të drejtave të autorit, gjë që nuk duhet të jetë baza e avancimit. Nuk është e qëndrueshme për tregun, thotë ajo.
Catriona Stevenson, këshilltare e përgjithshme dhe zëvendës CEO e Shoqatës së Botuesve, ndan të njëjtin vizion, duke thënë se inteligjenca artificiale paraqet një mundësi të jashtëzakonshme për industrinë, por gjithashtu mund të jetë një kërcënim.
Me seli në Londër, Shoqata e Botuesve përfaqëson më shumë se 170 ndërmarrje britanike të madhësive dhe fushave të ndryshme.
Me inovacionin dhe zhvillimin, industria e botimeve britanike kontribuon me 11 miliardë paund (14 miliardë dollarë) në ekonominë e përgjithshme. Vlera e eksportit të industrisë botuese britanike arriti në 6.5 miliardë paund, duke tejkaluar në këtë drejtim të gjitha vendet e tjera. Kina është vendi i tretë më i madh i eksportit të librave britanikë, me vlerën e eksportit që arrin në 37 milionë paund.
foto: VCG
Industria botuese e Britanisë krijon më shumë se 84,000 vende pune dhe qindra mijëra shkrimtarë dhe studiues, duke ofruar materiale burimore për filma, seri televizive, teatro dhe video-lojëra.
Suksesi i industrisë britanike të botimeve është falë regjimit të saj të fuqishëm të së drejtës së autorit, thotë Stevenson.
Kur bëhet fjalë për aplikimin e inteligjencës artificiale në kërkimin akademik, Stevenson përdori si shembull “Scopus AI” të botuesit akademik global “Elsevier”.
“Scopus AI” është një mjet kërkimi intuitiv i mundësuar nga inteligjenca artificiale gjeneruese, që i ndihmon studiuesit dhe institucionet të aksesojnë shpejt përmbledhjet e sakta dhe njohuritë kërkimore, duke nxitur bashkëpunimin dhe ndikimet shoqërore.
Zhvilluar dhe testuar në komunitetin e kërkimit, “Scopus AI” kombinon bazën më të madhe të të dhënave të literaturës shkencore në botë me inteligjencë artificiale, duke përfshirë përmbajtjen thelbësore nga mbi 7,000 botues dhe më shumë se 27,000 revista akademike, me citate që tejkalojnë 1.8 miliardë.
"Ka mundësi të mëdha në industrinë tonë për aplikacione si ky",- thotë ajo, duke shtuar se ai gjithashtu paraqet një kërcënim.
Për modelet e mëdha gjuhësore, si ChatGPT, që janë trajnuar në sasi të mëdha përmbajtjesh për të krijuar tekste njerëzore, qindra mijëra të drejta autori të librave janë brenda të dhënave të trajnimit, thotë ajo, gjë që paraqet kërcënime të rëndësishme dhe të lidhura me krijimtarinë njerëzore dhe pronën intelektuale.
Nëse ndërtohet mbi informacione cilësore, të sakta dhe të licencuara siç duhet, inteligjenca artificiale mund të përmirësojë të kuptuarit, kreativitetin dhe produktivitetin njerëzor. Ka më pak gjasa të prodhojë pasaktësi dhe paragjykime që janë të zakonshme në modelet me të dhëna dhe procese të paqarta. Kjo është veçanërisht e vërtetë në botimet e arsimit të lartë, thotë ajo.
"Ne u bëjmë thirrje qeverive të sigurojnë katër gjëra",- thotë ajo.
Së pari, mbajtësit e të drejtave duhet të kenë mundësinë për të parandaluar përdorimin e punës së tyre nga inteligjenca artificiale; së dyti, ata kanë nevojë për transparencë në lidhje me përmbajtjen që përdoret për trajnimin e inteligjencës artificiale, si në të kaluarën ashtu edhe në të ardhmen; së treti, respektimi i ligjeve për të drejtën e autorit dhe transparenca duhet të jenë integrale që në fillim; dhe së fundi, nëse ata që kanë të drejtat e autorit licencojnë punën e tyre për zhvilluesit e inteligjencës artificiale, ata duhet të marrin shpërblimin e duhur”,- thotë ajo.
"Bashkëpunimi ndërkombëtar sigurisht që do të jetë thelbësor për mënyrën se si ne reagojmë ndaj mundësive dhe kërcënimeve të sjella nga inteligjenca artificiale për të mirën e botuesve të arsimit të lartë".
foto: VCG
Duke analizuar tendencat në industrinë e botimeve, Wang Fang, president i Shtypit të Kërkimit dhe Mësimit të Gjuhëve të Huaja, thotë se botuesit po angazhohen gjithnjë e më shumë me lexuesit që janë rritur në epokën e internetit.
Librat e shtypur nuk janë më mjeti i vetëm i leximit. Burimet digjitale po bëhen më të spikatura, të personalizuara, ekologjike, inteligjente dhe të integruara.
Megjithatë, Niels Peter Thomas, drejtor menaxhues i “Springer Nature”, thotë se megjithëse botimi po bëhet digjital, librat e shtypur ndonjëherë i ndihmojnë studentët të studiojnë në mënyrë më efikase. Si rezultat, është e nevojshme të kombinohet digjitalja me printimin në mënyrë që studentët të mund të zgjedhin, thotë ai, që është një prirje që ai vërejti në botimet arsimore.
Tendencat e tjera në botimin arsimor, sipas tij, përfshijnë përmbajtje më të personalizuar për të pasqyruar realitetin kompleks me botime transdisiplinore dhe ndërtimin e një rrjeti njohurish duke lidhur burimet dhe sfondet arsimore, teoritë dhe studimet e rasteve, zgjidhjet disiplinore dhe aplikimet e lokalizuara.
Duke botuar më shumë se 1000 libra çdo vit, “Springer Nature”, një nga botuesit më të mëdhenj në botë të librave akademikë, ka bashkëpunuar me afro 100 botues kinezë.
Për të krijuar botime të mira arsimore për studentët e vendeve të ndryshme, botuesit duhet të kuptojnë plotësisht tregjet lokale dhe të huazojnë teknologjinë dhe përvojën nga tregjet e konsoliduara, që do të thotë bashkëpunim me botuesit në mbarë botën, thotë Thomas.
Wang, nga botuesi kryesor arsimor kinez me më shumë se 700 partnerë ndërkombëtarë, thekson se bashkëpunimi ndërkombëtar është më i rëndësishëm tani se kurrë më parë. Sipas tij, asnjë botues nuk mund t’i përmbushë i vetëm të gjitha kërkesat.
