Foto nga VCG
Një numër ngjarjesh të rëndësishme të teknologjisë shkencore meritojnë një vend në kalendarin e vitit 2023. Eksplorimi i Hënës do të bëhet një temë e nxehtë, me projekte të ndryshme të hapësirës së thellë në agjendë. Shumë objekte të mëdha shkencore së shpejti do të vihen në funksion për të ndihmuar kërkimin bazë, ndërsa një terapi e modifikimit të gjeneve mund t'u ofrohet pacientëve.
Ngjarjet e mëdha të teknologjisë shkencore në 2023-shin
ARRITJET NË EKSPLORIMIN E HAPËSIRËS
Në vitin 2023, vendet do të vazhdojnë vrullin e eksplorimit të hapësirës, me Hënën që është një prioritet.
Rusia planifikon të nisë sondën e saj të Hënës “Luna-25” këtë vit, detyrat kryesore të së cilës përfshijnë testimin e teknologjive të uljes së butë dhe kryerjen e studimeve të kontaktit të polit jugor hënor.
“Chandrayaan-3”, misioni i tretë i eksplorimit hënor i Indisë, është planifikuar të niset këtë vit pas disa vonesave. Vendi synon të vendosë një lander dhe rover në malësitë pranë polit jugor të Hënës.
Mjeti hënor “HAKUTO-R Mission 1” i një kompanie japoneze po planifikon një ulje të butë në fqinjin më të afërt qiellor të Tokës në prill.
Sateliti i vogël hënor i Agjencisë Hapësinore të NASA-s së shpejti do të hyjë në orbitë rreth Hënës. Ai do të përdorë rreze laser infra të kuqe dhe një spektrometër në bord për të hartuar zonat akullnajore në rajonet me hije të përhershme pranë polit jugor të Hënës.
Eksplorimi i thellë i hapësirës gjithashtu meriton të përmendet.
Eksploruesi i Hënave të Akullta të Jupiterit të Agjencisë Evropiane të Hapësirës (ESA), i quajtur gjithashtu JUICE, është planifikuar të lëshohet në prill. Qëllimet shkencore do të përqendrohen në Jupiterin dhe sistemin e tij, me theks të veçantë te Ganymede si një trup planetar dhe habitat i mundshëm.
NASA vazhdon misionin e saj asteroid “Psyche”, duke synuar një periudhë nisjeje në tetor. Agjencia zgjodhi “Psyche” për të hetuar një asteroid të paeksploruar më parë të pasur me metal me të njëjtin emër. Anija kozmike do të arrijë në asteroid në vitin 2029.
Më shumë observatorë hapësinorë pritet të vendosen këtë vit.
“Euklidi”, një mision hapësinor i klasit të mesëm të Agjencisë Evropiane të Hapësirës për astronomi dhe astrofizikë, pritet të bëjë një hartë 3D të universit duke vëzhguar miliarda galaktika deri në 10 miliardë vite dritë, në më shumë se një të tretën e qiellit.
Agjencia japoneze e Kërkimit të Hapësirës Ajrore ka zhvilluar Misionin e Imazherisë dhe Spektroskopisë me rreze X (XRISM), i cili është planifikuar të niset në orbitë rreth Tokës në vitin 2023. Misioni do të kryejë vëzhgimet spektroskopike me rreze X me rezolucion të lartë të erës së nxehtë të gazit që fryn nëpër galaktikat në univers.
Kina gjithashtu do të mbajë një densitet të lartë lëshimesh këtë vit. “China Aerospace Science and Technology Corp”, kontraktori kryesor i vendit në hapësirë, tha se do të organizojë më shumë se 50 lëshime në vitin 2023.
Ndërmarrje të tjera hapësinore planifikojnë të nisin rreth 10 fluturime. Përveç lëshimeve të raketave, vendi do të vazhdojë me kërkimin dhe zhvillimin e sondës asteroide “Tianwen 2” dhe sondës hënore “Chang'e 7”.
ZHVILLIMET E REJA TË FIZIKËS
Vitet e fundit, përparimet në fizikë janë bërë gjithnjë e më të varura nga pajisjet e mëdha shkencore. Këtë vit, një numër instalimesh të mëdha shkencore do të vihen në përdorim, duke premtuar se do të nxisin zbulime të reja në fizikë.
Burimi koherent i dritës “Linac” i SHBA-së (LCLS) është laseri i parë i fortë në botë me elektron të lirë me rreze X. LCLS-II i përmirësuar do të ofrojë një përparim të madh në aftësi - duke lëvizur nga 120 impulse në sekondë në 1 milion impulse për sekondë, gjë që do t'u mundësojë studiuesve të kryejnë eksperimente në një gamë të gjerë fushash që tani janë të pamundura.
Antena e gravitacionit interferometrik me laser me valë materie (MIGA) do të vihet në funksion këtë vit. Instrumenti nëntokësor në Francë do të përdorë interferometrinë e atomit të ftohtë për të kryer matje precize të gradientëve dhe tendosjeve të gravitetit.
Burimi evropian i Spallation është në ndërtim e sipër në periferi të Lundit, një qytet në Suedinë Jugore. Ai do të nisë programin shkencor të përdoruesve në vitin 2023.
Instalimi i observatorit nëntokësor të neutrinos në Jiangmen të Kinës është planifikuar të përfundojë në fund të vitit 2023. Një nga qëllimet kryesore të tij është përcaktimi i hierarkisë së masës së neutrinos.
ZHVILLIMI I BARNAVE
Këtë vit, kërkimi dhe zhvillimi i vaksinës dhe ilaçeve kundër Covid 19 do të mbeten fokusi i komunitetit mjekësor global. Priten më shumë përparime në kërkimin e vaksinave shumëvalente, vaksinave me spraj nazal dhe molekulave të vogla në terapitë e synuara, të cilat do ta fuqizojnë më tej njeriun për të luftuar kundër Covid 19 dhe sëmundjeve të tjera infektive.
Përveç kësaj, priten më shumë ilaçe dhe terapi të reja. Më 6 janar, Administrata Amerikane e Ushqimit dhe Barnave (FDA) miratoi një ilaç për Alzhaimerin, të quajtur lecanemab, i cili mund të ngadalësojë përparimin e sëmundjes me 27 për qind në një provë më të madhe të kryer kohët e fundit.
“Exa-cel”, një terapi e modifikimit të gjeneve për β-Talaseminë(Beta talaseminë) dhe sëmundjen e qelizave drapër, pritet të dorëzohet në FDA këtë vit. Nëse miratohet, do të bëhet terapia e parë e tregtuar e bazuar në teknologjinë e modifikimit të gjeneve CRISPR.
Përdorimi i gjerë i vaksinave mARN gjatë pandemisë Covid 19 ka nxitur zhvillimin e vaksinave të tilla për sëmundje të tjera. Kompania gjermane e bioteknologjisë “BioNTech” pritet të nisë provat për vaksinat mARN kundër malaries, tuberkulozit dhe herpesit gjenital.
Kompania ka njoftuar një bashkëpunim të ri kërkimor dhe zhvillimi me “Pfizer” për të provuar një kandidat për vaksinë të bazuar në mARN për të reduktuar shkallën e herpesit. Kompania amerikane e bioteknologjisë “Moderna” ka gjithashtu kandidatë për vaksina mARN për viruset që shkaktojnë herpesin.
RUAJTJA EKOLOGJIKE VARET NGA ZBATIMI
Shpeshtësia e fatkeqësive natyrore dhe motit ekstrem në vitin 2022 nxori në pah domosdoshmërinë e bashkëjetesës harmonike midis njeriut dhe natyrës.
Takimi i 14-të i Konferencës së Palëve Kontraktuese të Konventës së Ramsarit për Ligatinat, sesioni i 27-të i Konferencës së Palëve (COP27) të Konventës Kuadër të Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike, Takimi i 15-të i Konferencës së Palëve (COP15 ) të Konventës së OKB-së për Diversitetin Biologjik u mbajtën në dy muajt e fundit të vitit 2022.
Takimet zgjeruan konsensusin e të gjitha palëve në fushat e mbrojtjes së mjedisit ekologjik, përballjes së ndryshimeve klimatike dhe nxitjes së transformimit të gjelbër, i cili është i rëndësishëm për nxitjen e zhvillimit të qytetërimit ekologjik global në periudhën e ardhshme. Në bazë të rezultateve me faza, palët do të vazhdojnë të promovojnë negociatat pasuese dhe zbatimin e rezultateve këtë vit.
Si një pikë kryesore e COP27, konferenca më në fund ra dakord për të krijuar një fond për të ofruar ndihmë financiare për më të cenuarit dhe më të goditurit nga ndryshimet klimatike.
Pjesëmarrësit në COP27 ranë dakord gjithashtu të krijojnë një "komitet kalimtar" për të bërë rekomandime se si të operacionalizohen si marrëveshjet e reja të financimit, ashtu edhe fondi në COP28. Takimi i parë i “komitetit kalimtar” pritet të zhvillohet para fundit të marsit 2023.
Nën udhëheqjen e Kinës, në COP15 u miratua një marrëveshje e OKB-së për biodiversitetin, e quajtur Kuadri Global i Biodiversitetit Kunming-Montreal dhe që synonte të kthente humbjen e biodiversitetit dhe të vendoste botën në rrugën e rimëkëmbjes. Marrëveshja përfshin katër objektiva dhe 23 synime për arritje deri në vitin 2030.
Kina do të drejtojë në mënyrë aktive zbatimin e qëllimeve dhe objektivave dhe do të sigurojë që vendimet përkatëse të zbatohen plotësisht, tha Huang Runqiu, president i COP15 dhe ministër i Ekologjisë dhe Mjedisit i Kinës.
