Nuk është e vështirë të tregosh se sa dëm i bën aktiviteti njerëzor oqeaneve të planetit, mjafton të lexosh çdo lajm që flet për ndotjen, mbipeshkimin, ngrohjen globale, mikroplastikën. Megjithatë, oqeanet janë një ekosistem kompleks dhe efektet e veprimeve tona afatgjata nuk janë gjithmonë të parashikueshme ose të lehta për t'u identifikuar. Një provë jepet nga një studim i publikuar në “Science Advances”, i cili mund të përmblidhet në pak fjalë: ndikimi ynë në ekosistemet detare është aq i fortë sa ne po përmbysim një ligj themelor të natyrës.

Deklarata mund të tingëllojë apokaliptike, dhe paksa është, por është thelbësisht e saktë. Megjithatë, për ta kuptuar atë, së pari duhet të ditur se çfarë është "Spektri i Sheldon". Kjo i referohet një studimi të vitit 1972 të nënshkruar nga R.W. Sheldon, i cili përshkruan një fenomen që lidhet me shpërndarjen e biomasës ujore.

Imagjinoni të ndani të gjitha format e jetës në oqeane, nga bakteret te balenat, në kategori bazuar në madhësinë e tyre. Çdo kategori përfaqëson një renditje të madhësisë, kështu që, për shembull, një delfin do të vendoset në kategorinë "1 deri në 10 metra", ndërsa një balenë në kategorinë "10 deri në 100".

Sheldon tregoi se përqendrimi i biomasës në oqeane është në thelb konstant në të gjitha rendet e madhësisë. Me fjalë të tjera, nëse një kafshë është dhjetë herë më e vogël se një tjetër, atëherë do të ketë dhjetë herë më shumë në oqeane.

Ekipi i udhëhequr nga Ian Hatton i Institutit “Max Planck” u përpoq të testonte vlefshmërinë e kësaj teorie dhe të kontrollonte se si qëndrojnë gjërat në oqeanet e sotme.

Studiuesit më pas ndërtuan dy modele: një që simulonte kushtet e një oqeani ideal, pa ndotje dhe me temperaturën e duhur, dhe një që simulonte ato të oqeaneve aktuale, dhe që për këtë arsye merrte parasysh, ndër të tjera, tërheqjen e detyruar dhe masën e llojeve të caktuara të peshqve, rritjen e temperaturave dhe shqetësimin ose shkatërrimin e shumë habitateve detare, të gjitha të dhënat e marra nga vëzhgimet e drejtpërdrejta dhe të tërthorta dhe nga mostrat e ujit të detit.

Ajo që ata zbuluan është se në kushte ideale oqeani pasqyron në mënyrë të përsosur Spektrin e Sheldonit, por në realitet ekuilibri po prishet. Format e jetës që u përkasin kategorive më të vogla po rriten në numër, ndërsa ato më të mëdha zvogëlohen. Në veçanti speciet e mëdha dhe të rënda si balenat kanë pësuar, në dy shekujt e fundit, një rënie prej gati 90% të biomasës së tyre totale, edhe nëse tani gjërat janë më mirë. Por, cilat janë efektet e prishjes së ekuilibrit natyror? Nuk dihet ende, por, sipas ekspertëve, nuk janë pozitive.

Dita Botërore e Oqeaneve, që u njoh zyrtarisht nga Kombet e Bashkuara në vitin 2008, mbështet zbatimin e Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm në mbarë botën (SDGs) dhe nxit interesin publik për mbrojtjen e oqeanit dhe menaxhimin e qëndrueshëm të burimeve të tij.

Nisja e Dekadës mbi Shkencën e Oqeanit për Zhvillim të Qëndrueshëm (2021-2030) është një angazhim zyrtar dhe afatgjatë i shpallur nga OKB për të ndaluar degradimin e oqeaneve dhe për të vënë në në terren çdo zgjidhje shkencore dhe teknologjike të disponueshme për të rilidhur shëndetin e ekosistemeve oqeanike me nevojat njerëzore.

Aktualisht po përjetojmë një mungesë ekuilibri dhe rrezikim të ekuilibrit të oqeaneve nga ana e njeriut. Oqeanet prodhojnë, nëpërmjet fotosintezës së operuar nga fitoplanktoni, të paktën gjysmën e oksigjenit që thithim dhe thithin pothuajse 30% të dyoksidit të karbonit të prodhuar nga njeriu, duke kundërshtuar efektet e ngrohjes globale.

Por oqeanet nuk janë vetëm rregullatorët kryesorë të klimës dhe atmosferës së Tokës: ata janë gjithashtu burimi ynë kryesor i proteinave, me tre miliardë njerëz të varur drejtpërdrejt nga biodiversiteti i tyre për jetesën dhe 200 milionë njerëz me punë, pak a shumë të lidhur drejtpërdrejt nga industria e peshkimit.

Megjithatë, aktivitetet njerëzore, të tilla si peshkimi i tepërt, erozioni i habitatit bregdetar dhe ndotja e ajrit, kimike ose plastike, ndikojnë shumë në shëndetin e rreth 40% të oqeaneve globale. Ne tërheqim peshqit dhe organizmat e tjerë detarë me një ritëm dhe me metoda që nuk lejojnë riprodhimin e tyre. Peshkimi komercial ka shkaktuar një rënie prej 90% të peshqve të mëdhenj grabitqarë dhe gjysma e shkëmbinjve koralorë tani janë shkatërruar nga temperaturat e tepërta të ujit.

Objektivi i Zhvillimit të Qëndrueshëm i Axhendës 2030 synon të ruajë dhe të përdorë oqeanet, detet dhe burimet detare në një mënyrë të qëndrueshme. Me këtë qëllim në mendje, organizatat e angazhuara për mbrojtjen e oqeaneve po bëjnë thirrje që të paktën 30% e oqeaneve të mbrohen deri në vitin 2030. Në fakt, mund të bëhet shumë më tepër për krijimin e zonave të mbrojtura detare.

Sipas një bilanci të fundit nga Programi i Kombeve të Bashkuara për Mjedisin (UNEP), në dekadën e fundit ne kemi arritur të zgjerojmë statusin e parqeve kombëtare ose zonave natyrore të mbrojtura në 16.64% të sipërfaqes së tokës, pothuajse në përputhje me qëllimin që ishte 17%, por vetëm në 7.74% të oqeaneve.

Arsyet për këtë ngadalësi lidhen kryesisht me dimensionet e pakufishme të oqeaneve dhe me mosmarrëveshjet për mbrojtjen e ujërave ndërkombëtare.

Përgatiti: Irma Paloli