Nivelet e oksigjenit në liqenet e ujërave të ëmbla në planet po ulen me shpejtësi më të lartë sesa në oqeane. Humbja e oksigjenit, një fenomen pa dyshim i nxitur kryesisht nga ndryshimi i klimës, është një kërcënim serioz për biodiversitetin e ujërave të ëmbla, si dhe për cilësinë e ujit të pijshëm për miliona njerëz. Ky përfundim u arrit nga një studim i botuar në revistën “Nature”, sipas të cilit nivelet e oksigjenit në shumë liqene të ekzaminuara janë ulur që nga viti 1980 me 5.5 për qind në sipërfaqe dhe 18.6 për qind në ujërat e thella.
Liqen me ujë të ëmbël
Kevin Rose, nga Instituti Politeknik amerikan “Rensselaer”, një nga autorët e studimit, shpjegon se e gjithë jeta komplekse varet nga oksigjeni, i cili është sistemi mbështetës për rrjetin ushqimor ujor. Sipas tij, me humbjen e oksigjenit potencialisht shkohet drejt humbjes së specieve të gjalla. Në një nivel të përgjithshëm, liqenet po humbin oksigjenin nga 2.75 në 9.3 herë më shpejt se oqeanet, një rënie që do të ketë ndikim në të gjithë ekosistemin.
Në qindra liqene në të gjithë botën, studiuesit analizuan gjithsej më shumë se 45.000 profile, pra variacione nga sipërfaqja në thellësi, të oksigjenit të tretur dhe temperaturës të regjistruar nga viti 1941 deri më sot. Përveç biodiversitetit, përqendrimi i oksigjenit të tretur në ekosistemet ujore ndikon në emetimet e gazeve serrë, bio-gjeokiminë e lëndëve ushqyese dhe në fund të fundit në shëndetin e njeriut.
Megjithëse liqenet përbëjnë vetëm 3 për qind të sipërfaqes së tokës, ato kanë një përqendrim shumë të lartë të biodiversitetit të planetit. Për Stephen Jane, bashkautor i studimit, liqenet janë roje të ndryshimit dhe kërcënimeve të mundshme për mjedisin, sepse ato reagojnë shpejt ndaj sinjaleve nga ambienti dhe atmosfera përreth. Ai tha se këto sisteme, jashtëzakonisht të pasura me biodiversitet, po ndryshojnë me shpejtësi, duke treguar shkallën në të cilën ndryshimet atmosferike në proces kanë prekur tashmë ekosisteme të ndryshme.
Humbja e oksigjenit në ujërat sipërfaqësore drejtohet nga fenomene fizike shumë specifike. Ndërsa temperaturat e ujit sipërfaqësor u rritën me 0.38 gradë celsius për dekadë, përqendrimet e oksigjenit të tretur në ujërat sipërfaqësorë u ulën me 0.11 miligramë për litër për dekadë.
Oksigjeni në ujërat e liqeneve
“Ngopja e oksigjenit, ose sasia e oksigjenit që uji mund të mbajë, zvogëlohet me rritjen e temperaturës. Kjo është një marrëdhënie e njohur fizike dhe shpjegon atë që shohim me shumë saktësi”, -deklaroi Rose. Sidoqoftë, studimi raporton se ekziston edhe një nëngrup i madh liqenesh të ndotur nga lëndët ushqyese të përdorura në bujqësi, të tilla si azoti, nivelet e oksigjenit sipërfaqësor të të cilave në vend të kësaj janë rritur progresivisht, me rritjen e temperaturave të ujit, duke favorizuar zhvillimin e cianobaktereve, të cilat krijojnë toksina shumë të dëmshme kur lulëzojnë në formën e algave.
Rënia afatgjatë e përqendrimeve të oksigjenit të tretur në ujërat bregdetare dhe oqeanike ka qenë e lidhur me ngrohjen globale dhe aktivitetin njerëzor, por dihet pak për ndryshimet në përqendrimet e oksigjenit të tretur në liqene. Megjithëse tretshmëria e oksigjenit zvogëlohet me rritjen e temperaturës së ujit, trajektoret afatgjata të liqeneve janë të vështira të parashikohen. Humbjet e oksigjenit në liqene mund të amplifikohen me dekompozim më të madh dhe shtresëzim termik ose oksigjeni më i fortë mund të rritet si rezultat i një prodhimi primar më të madh.
Megjithëse humbjet e oksigjenit të tretur në liqenet e studiuara janë të lidhura me ndryshimin e klimës, rruga midis ngrohjes globale dhe ndryshimit të niveleve të oksigjenit në ujërat e ëmbla drejtohet nga mekanizma të ndryshëm midis ujërave sipërfaqësorë dhe të thellë. Deoksigjenizimi i ujërave sipërfaqësore u drejtua kryesisht nga rruga më e drejtpërdrejtë, fizika.
“Ngopja e oksigjenit, ose sasia e oksigjenit që mund të përmbajë uji, zvogëlohet me rritjen e temperaturës. Kjo është një marrëdhënie e njohur fizike dhe shpjegon pjesën më të madhe të trendit sipërfaqësor të oksigjenit që shohim”, -tha Kevin Rose.
Ujërat sipërfaqësore të liqeneve po humbasin më shpejt oksigjen
Sidoqoftë, disa liqene kanë përjetuar njëkohësisht përqendrime të rritura të oksigjenit të tretur dhe temperatura të ngrohjes. Këto liqene kanë tendencë të jenë më të ndotur me rrjedhje të pasura me lëndë ushqyese nga rezervuarët bujqësorë dhe të zhvilluar dhe kanë përqendrime të larta të klorofilit. Megjithëse studimi nuk përfshinte matjet taksonomike të fitoplanktonit, temperaturat e ngrohta dhe përmbajtja e lartë e lëndëve ushqyese favorizojnë lulëzimin e cianobaktereve, fotosinteza e së cilës dihet se shkakton mbingopje të oksigjenit të tretur në ujërat sipërfaqësorë.
Humbja e oksigjenit në ujërat më të thella, ku temperaturat e ujit kanë mbetur në thelb të qëndrueshme, ndjek një rrugë më komplekse që ka shumë të ngjarë të lidhet me rritjen e temperaturave të ujit sipërfaqësor dhe një periudhë më të gjatë të ngrohtë çdo vit.
Ngrohja e ujit sipërfaqësor e kombinuar me temperatura të qëndrueshme të ujit të thellë do të thotë se ndryshimi i dendësisë midis këtyre shtresave, i njohur si shtresëzimi, po rritet. Sa më i fortë të jetë shtresëzimi, aq më pak ka gjasa që të ndodhë përzierja midis shtresave. Rezultati është që oksigjeni në ujërat e thella ka më pak të ngjarë të plotësohet gjatë sezonit të nxehtë të shtresëzuar, pasi që oksigjenimi zakonisht buron nga proceset që ndodhin pranë sipërfaqes së ujit.
“Rritja e shtresëzimit e bën përzierjen ose ripërtëritjen e oksigjenit nga atmosfera në ujë të thellë më të vështirë dhe më pak të shpeshtë dhe për pasojë oksigjeni i tretur në ujë të thellë zvogëlohet", -theksoi dr. Rose.
VCG
Humbjet e qartësisë së ujit janë shoqëruar gjithashtu me humbje të oksigjenit të tretur në ujëra të thellë në disa liqene. Sidoqoftë, nuk kishte ndonjë rënie të përgjithshme të qartësisë midis liqeneve. Përqendrimet e oksigjenit rregullojnë shumë karakteristika të tjera të cilësisë së ujit. Kur nivelet e oksigjenit bien, bakteret që lulëzojnë në mjedise pa oksigjen, të tilla si ato që prodhojnë metanin e fuqishëm të gazit serrë, fillojnë të shumohen.
Kjo sugjeron potencialin që liqenet lëshojnë sasi më të mëdha metani në atmosferë për shkak të humbjes së oksigjenit. Për më tepër, sedimentet lëshojnë më shumë fosfor në kushte të ulëta të oksigjenit, duke shtuar lëndë ushqyese në ujërat tashmë të stresuar. Hulumtimet e vazhdueshme kanë treguar se nivelet e oksigjenit po ulen me shpejtësi në oqeanet e botës.
Studimi tregon se problemi është edhe më serioz në ujërat e ëmbla, duke kërcënuar furnizimet tona me ujë të pijshëm dhe ekuilibrin delikat që lejon ekosistemet komplekse të ujërave të ëmbla të lulëzojnë. Ekspertët shpresojnë që ky zbulim do t'u japë më shumë urgjencë përpjekjeve për të adresuar efektet progresive të dëmshme të ndryshimit të klimës.
Përgatiti: Irma Paloli
