dëgjoni

Të dashur dëgjues, më 12 maj të këtij viti, në distriktin Wenchun të provincës Sichuan të Kinës Jugperëndimore, ra një tërmet i fuqishëm 8-ballësh, i cili goditi në shkallë të ndryshme më shumë se 10 provinca të Kinës si dhe Vietnamin e Tajlandën. Por pse ky tërmet preku një sferë kaq të madhe dhe pse bie tërmeti në përgjithësi? Lidhur me këtë çështje, në rubrikën e sotme "Shkenca, arsimi dhe shëndetësia " do të japim një bisedë për shkakun e tërmetit.

Ashtu si fryrja e erës, rënia e reshjeve dhe shkrepja e rrufesë, edhe rënia e tërmetit është një dukuri natyrore që ndodh shumë shpesh në Tokë. Rënia e tërmetit është lëkundja e sipërfaqes së Tokës, e shkaktuar nga shkarkimi i vrullshëm i energjisë së akumluar për një kohë të gjatë si pasojë e thyerjes dhe lëvizjes së shkëmbinjve në thellësi të Tokës. Nga vrojtimet shumë-vjeçare del se tërmeti vjen shpesh herë nga një pikë e thellësisë së madhe prej 10 kilometrash nën Tokë dhe kjo pikë quhet "burimi i tërmetit".

Gao Mengtan, zv-kreytari i Institutit Studimor Gjeofizik pranë Drejtorisë Sizmike të Kinës, i cili ka dhjetëra vjet që merret me kërkimet sizmike, thotë se tërmeti është një dukuri shumë e shpeshtë natyrore në Tokë, që ndodh pothuajse çdo ditë, por shumicën e tërmeteve nuk i ndiejmë. Njeriu e ndien tërmetin vetëm ateherë kur ai arrin një shkallë të caktuar.

"Në qendër të tërmetit, me fjalë të tjera, kur tërmeti bie nën këmbët tona, ne mund të ndiejmë tërmetin rreth 3-ballësh."

Shkencëtarët i ndajnë tërmetet në disa kategori sipas ballëve të tyre. Ato nën 3-ballëshe quhen tërmetet e dobëta që nuk ndihen nga njeriu në përgjithësi; ato nga 3 deri në 4.5 ballëshe quhen tërmetet e ndjeshme, që nuk shkaktojnë dëme të rënda në përgjithësi; kurse tërmeti 8-ballësh e mbi 8-ballësh quhen tërmetet e fuqishme, që i sjellin njerëzimit katastrofa të rënda, ashtu si tërmeti që ra kësaj here në distriktin Wenchuan të provincës Sichuan të Kinës dhe që shkaktoi vdekjen e rreth 70 mijë njerëzve.

Gao Mengtan thotë se valët e tërmetit ndahen në dy lloje, valë vertikale dhe valë horizontale. Valët vertikale, që vijnë nga thellësia e Tokës, shkaktojnë tronditje lart-poshtë; kurse valët horizontale shkaktojnë tronditje para-prapa. Përhapja e këtyre valëve i sjellin drejtpërdrejt njerëzimit dëme të mëdha, ndërsa tempi i përhapjes së tyre është shumë më i shpejt sesa mund të përfytyrojë njeriu.

"Shpejtësitë e përhapjes së dy lloje valëve të tërmetit nuk janë të njëllojta. Shpejtësia e tyre mesatare arrin në disa kilometra për sekondë."

Pas kërkimeve shumë-vjeçare, shkencëtarët u bindën se rënia e tërmetit është në të vërtetë një proces jashtëzakonisht i ndërlikuar, prandaj është e vështirë që të sqarojmë ligjin e tij, edhe sikur të përdorim aparatet më të përparuara.

Deri tani, njerëzimi ka arritur të zotërojë të dhënat fillestare për tërmetin. Toka ka dy breza të mëdhenj tërmetesh: brezi i tërmeteve rreth Oqeanit Paqësor dhe brezi i tërmeteve Mesdhe-Himalaja. Krahinat perëndimore të Kinës ndodhen në brezin e fundit, prandaj Kina është bërë një nga vendet me më shumë tërmete në botë.

Ai shpjegoi më tej se Toka përbëhet nga 6 pllaka tektonike, që janë të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën. Brenda Tokës, ekzitojnë mjaft shtresa të thyera gjeologjike që nuk duken në sipërfaqen e Tokës. Pikërisht këto shtresa të thyera gjeologjike janë faktorë kryesorë të tërmeteve. Për shkak të shtytjes reciproke të pllakave tektonike të kontinentit euro-aziatik, pllaka e plotë tektonike e krahinave perëndimore të Kinës është thyer në disa pllaka të vogla që kanë formuar një brez të thyer, ku ndodhet një zonë me tërmete të shumta.

Distrikti Wenchuan, ku ra kësaj here tërmeti 8-ballësh, ndodhet në një nga brezat e thyer. Në periudhat historike, në këtë zonë ranë më se 10 tërmete mbi 6-ballësh. Në krahasim me të kaluarën, tërmeti që ra kësaj here preku një sipërfaqe më të madhe dhe pati forcë më të madhe shkatërruese.

"Pse ky tërmet ndikoi në një sipërfaqe kaq të madhe? E para, ky tërmet shkarkoi një sasi të madhe energjie; e dyta, ndryshe nga shtëpitë e kaluara, ndërtesat tona të tanishme janë disa-katshe, me konstruksion prej betonarmeje dhe me cikël të gjatë të vetë-tronditjes, prandaj ato mund të bëjnë rezonancë me tronditjen e tërmetit."

Gao Mentan thotë se asnjë tërmet nuk mund të bëjë goditje të thjeshtë, por ndiqet me pasgoditje. Ai këshillon veçanërisht që, pas çdo tërmeti të fuqishëm, të kemi parasysh shmangien e dëmeve që mund të shkaktohen nga pasgoditjet.

"Është një gjë krejt normale që çdo tërmet i fuqishëm të ndiqet me pasgoditje. Ne duhet të marrim masa për të shmangur dëmet që mund t'i shkaktojnë pasgoditjet. Duhet të mbajmë vigjilencën edhe ndaj rrëshqitjes së dheut dhe fatkeqësive të tjera gjeologjike që mund të ndodhin pas tërmetit."(Zheng)