Nė vitin 1972, nė njė varr tė vjetėr nė kodrėn Mavangdui, qė gjendet nė periferi tė qytetit Ēangsha tė provincės Huanan tė Kinės Qendrore, u zbulua kufoma e njė gruaje, qė ka mbetur e pakalbur pėr mbi 2200 vjet dhe qė ėshtė me lėkurė tė lėmuar e mish elastik, gjė qė tronditi gjithė botėn. Si njė kufomė e patharė e lashtėsisė qė u zbulua pėr herė tė parė nė botė, ajo ekspozohet sot nė Muzeun e provincės Hunan.
Para se tė nxirej nga varri pas zbulimit, kufoma e kėsaj plake aristokrate rreth 60-vjeēare ishte mbėshtjellė me disa shtresa pėlhure tė mėndafshta dhe ishte vėnė nė njė arkivol 6 shtresor. Jo vetėm trupi i saj ėshtė ende me lėkurė tė lėmuar, por edhe flokėt i kanė mbetur tė plotė; duken tė qarta edhe vijat e rrudhave tė gishtave tė duarve dhe tė kėmbėve, madje mishi i gjithė trupit ka ruajtur vetinė elastike, gjė qė i mahniti tė gjithė arkeologėt e pranishėm. Profesor Shan Siangjin i Universitetit Pedagogjik tė Hunanit, qė mori pjesė nė gėrmimet zbuluese, thotė se ai ka marrė pjesė nė gėrmimet e shumė varreve tė lashta pėr zbulime arkeologjike, por nuk ka parė asnjėherė njė kufomė tė lashtė tė mbetur kaq tė plotė.
"Ne kemi parė nė vende tė tjera kufoma tė lashta tė thara, pa veti elastike, qė quhen mumie, por asnjėherė nuk kemi parė njė kufomė kaq tė plotė. Nė kontrast me mumiet, kjo kufomė ėshtė e patharė dhe ka ruajtur formėn e saj origjinale, prandaj ėshtė e para kufomė e lashtė e patharė nė botė."
Por pėrse kjo kufomė mbeti pėr mbi 2200 vjet nėn tokė dhe nuk u kalb? Duke bėrė njė analizė, profesor Shan tha se kjo vjen kryesisht pėr shkak tė mjedisit tė mirė me temperaturė konstante, me lagėshti konstante dhe pa mikrobe absolutisht brenda arkivolit. Ai thotė se duke varrosur kėtė kufomė, njerėzit e atėhershėm e mbėshtollėn me pėlhurė tė mėndafshtė, mbėshtollėn gjithashtu dhe arkivolin me rreth 5000 kilkogramė qymyr druri dhe me njė sasi tė madhe argjili kaolin tė cilėsisė sė lartė, me qėllim qė tė shmangej depėrtimi i ujit dhe i mikrobeve nga jashtė. Meqenėse nė qytetin Ēangsha dhe zonat pėrreth nuk ra asnjėherė tėrmet gjatė mbi 22 shekujve, ky arkivol nuk pėsoi ndonjė tronditje, prandaj kjo kufomė u ruajt pėr mrekulli. Specialistėt gjetėn nė arkivol edhe njė lloj solucioni misterioz. Profesor Shan thotė se pikėrisht nė saje tė kėtij solucioni, qė disa e quajnė "solucionin e shenjtė", kufoma e kėsaj gruaje u ruajt pėr 2200 vjet dhe nuk u kalb.
"Nė arkivol u gjet njė lloj solucioni me ngjyrė ēaji, qė kishte precipituar nė fund tė tij. Nga analiza del se ky lloj solucioni, qė pati njė peshė mbi 80-kilogramėshe, pėrmban alkool, acid acetik dhe merkur sulfurik. Kėto substanca mund tė frenojnė ndryshimin kimik tė organizmit, prandaj kjo kufomė nuk ėshtė dėmtuar."
Punonjėsit kinezė tė kėrkimeve shkencore morėn shumė masa pėr tė mbrojtur kėtė kufomė tė ēmuar. Sapo e nxorėn kufomėn nga varri, ata injektuan formalinė nė tė. Profesor Shan thotė se, nė kohėn e injektimit tė formalinės, enėt e gjakut tė kufomės ngriheshin lehtė, gjė qė vėrteton se enėt e gjakut ishin tė padėmtuara dhe kishin veti elastike.
Metoda optimale e ruajtjes sė kėsaj kufome tė lashtė ėshtė qė tė krijohet njė mjedis i ngjashėm me mjedisin ku ajo ka qenė mė parė. Specialistėt kanė bėrė njė lloj solucioni tė veēantė kundėr kalbjes dhe ata e quajnė "solucionin fiksues". Ata e futėn kufomėn nė njė enė tė mbushur plot me kėtė solucion dhe e shtinė nė njė arkivol prej kristali, tė cilit iu nxor ajri. Ky lloj "solucioni fiksues" pėrmban kryesisht formalinė, alkool dhe glicerinė. Formalina luan rolin e mbrojtjes sė kufomės nga kalbja, ndėrsa alkooli mund tė ndalojė shpėrbėrjen e proteinės, kurse glicerina mund tė shmangė tharjen e lėkurės sė kufomės.
Profesor Luo Xuegang i Institutit tė Mjekėsisė Siang-ya tė provincės Hunan, qė mori pjesė nė punėn pėr mbrojtjen e kėsaj kufome tė lashtė, thotė se ai i bėri kufomės njė kontroll tė pėrgjithshėm dhe vuri re se, pas mbi 30 vjetėve, kjo kufomė ėshtė ruajtur e plotė, ashtu si ka qenė.
"Kjo kufomė e lashtė nuk ka pasur ndonjė ndryshim qė nga koha kur u zbulua. Lėkura e saj ka ruajtur vetinė elastike. Nėpėrmjet kontrollit radioskopik tė kockave, vumė re se cilėsia e tyre mbetet e mirė. Gėzohemi shumė se nė vitinn 1972, kur sapo u nxor nga arkivoli, ne injektuam solucion nė enėt e gjakut dhe deri tani solucioni ka mbetur si nė fillim, gjė qė tregon se enėt e gjakut tė saj nuk janė ēarė."
Tani kufoma e gruas sė Mavangduit shtrihet e qetė nė "pallatin nėntokėsor" tė posaēėm tė Muzeut tė provincės Hunan. "Pallati nėntokėsor" ėshtė ndėrtuar nė njė thellėsi prej 8 metrash, duke imituar mjedisin ku u zbulua kufoma e gruas. Punonjėsit e kėtushėm kėqyrin nė tė 24 orė ndryshimin e temperaturės dhe lagėshtisė sė mjedisit. Siē mėsohet, ky muze ka plan tė instalojė edhe njė impiant tė filtrimit tė ajrit, pėr tė sigurur qė mikrobet e ajrit tė mos futen nė arkivol. (Zheng)
|