Periudha nga shekulli i 3-tė deri nė shekullin e 6-tė tė erės sė re qe njė periudhė shumė e rėndėsishme historike pėr Kinėn, sepse nė atė periudhė dolėn nė Kinė njė numėr i madh shkencėtarėsh dhe mjeshtrish nė fusha tė ndryshme, si nė fushėn matematike, astronomike, kalendarike, mekanike etj. Njėri prej tyre ėshtė edhe matematikani dhe astronomi i famshėm Zu Ēongzhi, me tė cilin do t'ju njohim nė rubrikėn e sotme. Arritjet e tij konsiderohen si njė tregues i nivelit tė zhvillimit tė shkencės dhe teknikės kineze nė atė periudhė.
Zu Ēongzhi lindi nė vitin 429 nė njė familje intelektuale. Arritjet e tij tė mėdha nė fushėn shkencore gjejnė shprehjen nė radhė tė parė nė fushėn matematike. Suksesi qė korri ai nė kapėrcimin e vėshtirėsisė sė studimit tė raportit tė perimetrit tė njė rrethi me diametrin e tij, zuri njė vend tė rėndėsishėm nė historinė e matematikės nė botė. Llogaritja e vlerės sė raportit tė perimetrit tė rrethit me diametrin ka qenė njė problem jashtėzakonisht i rėndėsishėm dhe jashtėzakonisht i vėshtirė nė matematikė. Mjaft matematikanė tė lashtėsisė ia kushtuan gjithė jetėn energjitė e tyre kėrkimit tė kėsaj vlere nė matematikė. Zu Ēongzhi filloi studimin e kėtij problemi tė vėshtirė nė moshėn 35-vjeēare.
Asokohe, matematikanėt kishin kuptuar nė mėnyrė empirike se perimetri i njė rrethi ėshtė mbi 3 herė mė i madh se diametri i tij. Por saktėsisht sa mė shumė se 3 herė ishte? Pėrgjigjet kishin qenė tė lloj-llojshme. Para Zu Ēongzhiut, matematikani kinez Liu Hui e kishte llogaritur vlerėn e raportit tė perimetrit tė rrethit me diametrin deri nė 4 shifra pas presjes dhjetore. Nė bazėn e sukseseve tė shkencėtarėve tė mėparshėm, Zu Ēongzhi e llogariti kėtė vlerė deri nė 7 numra pas presjes dhejtore, domethėnė vlera e raportit tė perimetrit tė rrethit me diametrin e tij ėshtė nga 3.1415926 deri nė 3.1415927.
Kjo arritje e Zu Ēongzhiut u ruajt si rekord pėr 1000 vjet nė historinė e matematikės dhe u thye nė shekullin e 15-tė nga matematikani arab Ali Kashi.
Zu Ēongzhi nxori njėkohėsisht edhe konkluzionin se vlera e raportit tė perimetrit tė njė rrethi me diametrin e tij mund tė shprehet edhe nė formėn e thyesės 355/113. Pas njė shekulli, d.m.th. nė shekullin e 16-tė, matematikani gjerman Valentin Oto arriti nė tė njėjtin pėrfundim. Pėr tė pėrkujtuar kontributin e shquar tė Zu Ēongzhiut, disa matematikanė tė vendeve tė tjera propozuan qė vlera e raportit tė perimetrit tė rrethit me diametrin, qė shprehet me shkronjėn greke?, tė emėrtohet "pėrpjesėtimi Zu".
Krahas suksesit tė tij nė llogaritjen e vlerės sė raportit tė perimetrit tė rrethit me diametrin, Zu Ēongzhi sė bashku me tė birin zgjidhėn edhe problemin e llogaritjes sė vėllimit tė sferės. Pas mbi 1000 vjetėve, matematikani italian Kavalieri zbuloi parimin qė ndoqėn Zu Ēongzhi dhe i biri nė llogaritjen e vėllimit tė sferės dhe ky parim u quajt nė Perėndim "Parimi i Kavalierit".
Arritjet e Zu Ēongzhiut nė fushėn astronomike dhe kalendarike gjithashtu kanė qenė tė shkėlqyeshme. Nė vitin 462, ai krijoi kalendarin "Drita e madhe", qė ishte kalendari mė i pėrparuar asokohe, dhe pėrdori pėr herė tė parė nė atė kalendar "diferencimin e vitit". Koha e rrotullimit tė Tokės rreth Diellit nė njė vit ka njė diferencė prej 52.2 sekondash me njė vit tjetėr dhe kjo diferencė quhet "diferenca e vitit". Duke pėrdorur kėtė diferencė nė fushėn kalendarike, ai hapi njė faqe tė re tė pėrmirėsimit tė kalendarit kinez. Koha e eklipseve tė Diellit dhe tė Hėnės, qė pėrcaktohet me kalendarin "Drita e madhe", del e saktė, gjė qė ėshtė njė kontribut tjetėr i rėndėsishėm i Zu Ēongzhiut. (Zheng)
|