dëgjoni

Para mbi 1800 vjetësh, shkencëtari kinez Zhang Heng filloi të vrojtonte me saktësi rënien e tërmetit, duke përdorur një lloj aparati të bërë me duart e veta, gjë që shënoi erën e re të nismës së punës së njerëzimit për të shënuar dhe për të studiuar tërmetin duke përdorur aparate.

Në vitin 130 të erës së re, Zhang Heng bëri një aparat prej bronzi, në formën e rruzullit me një diametër prej 2 metrash. Ai ia vuri emërtimin "Houfeng didong yi", që do të thotë "sizmografi i drejtimit të erës", dhe nisi vrojtimin e tërmetit. Në sipërfaqen e jashtme të aparatit ishin vendosur simetrikisht 8 dragoj të bronztë, që i kishin kokat kundrejt 8 drejtimeve dhe që mbanin secili një rruazë të bronztë në gojë. Poshtë kokave të dragojve të bronztë ishin 8 zhaba të bronzta me gojë të hapur. Brenda aparatit ishte një shtyllë e bronztë, që qëndronte pingul dhe që mund të tundej me një tronditje sado të lehtë. Sa herë që binte tërmet në ndonjë drejtim, pjesa e poshtme e shtyllës së bronztë bënte një lëvizje të lehtë dhe rruaza e bronztë, që ishte në gojën e dragoit të bronztë në atë drejtim, binte mu në gojën e zhabës së bronztë që rrinte poshtë. Në këtë mënyrë merrej vesh se kishte rënë diku një tërmet dhe gjykohej se në ç' drejtim kishte rënë tërmeti.

Zhang Heng e kishte instaluar sizmografin e tij "Houfeng didong yi" në Luoyang, kryeqyteti i atëhershëm i Kinës. Një ditë në vitin 138 të erës së re, u hap befasisht goja e dragoit të bronztë që drejtohej nga perëndimi dhe rruaza e bronztë ra në gojën e zhabës së bronztë, duke nxjerrë tinguj të fortë, gjë që tregonte se kishte rënë një tërmet në perëndim të Luoyangut. Mirëpo njerëzit në Luoyang nuk ndienë ndonjë tronditje, prandaj disa prej tyre filluan të dyshonin se mos aparati i Zhang Hengut nuk lajmëronte dot ndonjë tërmet. Pas disa ditësh, zyrtarët lokalë të krahinës Longsi në perëndim të Luoyangut raportuan se atje kishte rënë tërmeti.

Zhang Heng lindi në vitin 78 të erës së re në një familje burokratësh në rënie. Ai filloi të adhuronte letërsinë që në fëmijëri dhe në moshën 30 vjeçare shkroi veprat e tij të njohura "Proza poetike për kryeqytetin Lindor" dhe "Proza poetike për kryeqytetin Perëndimor". Më vonë, interesi i tij u kthye në filozofi dhe shkencat natyrore. Në vitin 111 të erës së re, ai u emërua si ministër i çështjeve historiografike, që përgjigjej edhe për vrojtimet astronomike, për redaktimin e kalendarit dhe për punë të tjera. Sizmografin "Houfeng didong yi", ai e shpiku pikërisht në atë periudhë. Në ato vite, ai dha një kontribut të madh edhe në studimet astronomike.

Gjatë gjithë jetës së tij, Zhang Heng shkroi mjaft vepra astronomike dhe më e njohura prej tyre ishte "Lingxian", që ishte një vepër e teorisë astronomike, ku shtjellohen lindja dhe lëvizja e qiellit, Tokës, diellit, hënës dhe yjeve, dhe që përfaqësonte arritjen e tij në studimet astronomike. Në këtë vepër, ai i bëri bilancin njohurive astronomike të asaj kohe dhe parashtroi tezën se kozmosi është i pakufizuar edhe nga ana e kohës, edhe nga ana e hapësirës.

Një vepër tjetër astronomike e Zhang Hengut është "Huntian Yi Tuzhu", që do të thotë "Vizatime për shënimet e aparatit të studimit të qiellit". Në këtë vepër, përcaktohet se një rrotullim i Tokës rreth diellit do një kohë prej 365 ditëve e 6 orëve, shifër kjo që është shumë afër asaj të matur nga astronomët e kohës moderne. Kjo tregon se Zhang Heng arriti një nivel të lartë në studimet astronomike. (Zheng)