Monedhat ekzistojnë kryesisht për të lehtësuar transaksionet e njerëzve dhe bizneseve brenda kufijve të vendeve që i lëshojnë ato. Por prania ndërkombëtare e një monedhe mund të ndihmojë në shumë mënyra. Për firmat është më e volitshme që t’i kenë importet dhe eksportet në monedhën e tyre vendase sesa, për shembull, në dollarë, sepse kjo nënkupton më pak përçarje kur kurset e këmbimit ndryshojnë në mënyrë të paparashikuar, gjë që është e pashmangshme.

Duke emetuar një monedhë që të huajt duan ta mbajnë, qeveritë mund ta kenë më të lehtë që të grumbullojnë para prej tyre me norma të lira. Kjo, nga ana tjetër, ul koston e huamarrjes për kompanitë dhe bankat.

Kur Bashkimi Evropian krijoi euron rreth dy dekada më parë, ekonomistët dyshuan nëse ajo do të arrinte të sfidonte dollarin e fuqishëm amerikan. Tani Evropa po përpiqet të forcojë besimin e euros përtej kufijve të saj.

Euro është gjerësisht e disponueshme jashtë 19 shteteve që e përdorin atë zyrtarisht. Shumë vende të tjera i lidhin, në njëfarë mënyre, monedhat e tyre me euron, megjithëse këto janë kryesisht ish-kolonitë evropiane dhe fqinjët e ngushtë. Sipas Bankës Qendrore Evropiane (BQE), cituar nga “The Economist”, rreth një e treta apo gjysma e të gjitha kartëmonedhave euro mbahen jashtë Eurozonës. Sidoqoftë, për nga përdorimi ndërkombëtar, ai mbetet një rival i largët i dollarit.

Rreth një e pesta e të gjitha rezervave të këmbimit valutor në pronësi të bankave qendrore, dhe një përqindje e ngjashme e kredive dhe bonove ndërkufitare, janë të shprehura në euro, ndërsa kjo pjesë për dollarin është rreth 60%. Pjesa e pagesave në euro për transaksionet është shumë më pranë nivelit në dollarë, një fakt aspak i habitshëm duke pasur parasysh se BE-ja është tregtuesi më i madh në botë i mallrave dhe shërbimeve. Por mallrat si vaji dhe pambuku kryesisht i kanë çmimet në dollarë.

Në vitet e saj të para, monedha e përbashkët dukej se mund të rivalizonte kampionin e pasluftës. Deri në vitin 2007, euro madje u bë zgjedhja më popullore për emetimin e borxheve në monedhë të huaj. Por kjo nuk zgjati. Kriza financiare që nisi atë vit i shtyu investitorët drejt dollarit si monedha e tyre e zgjedhur. Më vonë, sipas “Monitor”, performanca e dobët e euros, gjatë së cilës madje u vu në pikëpyetje vetë mbijetesa e monedhës së përbashkët, dukej se e justifikonte vendimin e tyre. Që atëherë, euro duket se ka mbetur në vend ose e ka humbur rëndësinë.

Tani Evropa dëshiron të provojë sërish, nëse jo për të tejkaluar dollarin, të paktën për të ulur dominimin e tij. Në mars, udhëheqësit e Eurozonës thanë se rritja e përdorimit ndërkombëtar të monedhës do t’i ndihmonte ata të arrinin një autonomi strategjike. BE-ja ka qenë veçanërisht e irrituar nga ideja se bizneset në rajon ishin të detyruar të respektonin sanksionet amerikane që Evropa i kundërshtoi, për shembull mbi Iranin. Amerika ka përdorur nevojën e bankave të mëdha për të pasur qasje në dollarë, për të policuar sjelljen e tyre përtej brigjeve të saj. Ata që kanë kundërshtuar urdhëresat amerikane, kanë pësuar gjoba të mëdha.

Kritikët e shohin këtë avantazh jashtë-territorial si një përdorim të padrejtë të dollarit si armë. Kjo ka ndikuar që disa subjekte, të cilët historikisht e kanë kundërshtuar rritjen e rolit ndërkombëtar të euros, tashmë të ndryshojnë mendje. Në kohë krize, monedhat rezervë globale zakonisht kanë prirjen të rriten, ndërsa investitorët kërkojnë strehë.

Flukse të tilla të paparashikueshme të kapitalit i shqetësuan politikëbërësit monetarë gjermanë në epokën e markës gjermane dhe skepticizmi i tyre u transferua në BQE. Banka historikisht ka kërkuar që as mos ta pengojë dhe as mos ta nxisë një euro ndërkombëtare, por tani duket se është më e pranueshme ndaj kësaj ideje.

Një tjetër ndryshim erdhi papritur, si rezultat i pandemisë. Megjithëse recesioni i fundit global e çoi euron buzë greminës, këtë herë, veprimet e shpejta të BQE-së dhe qeverive kombëtare për të mbështetur ekonomitë e tyre, u pritën mjaft mirë. Kjo ka rritur besueshmërinë e euros në kohë krize, një veçori kyçe që duhet të ketë një monedhë globale.

Për më tepër, blloku i është përgjigjur krizës duke ndryshuar arkitekturën e monedhës së përbashkët në mënyra që pritet ta bëjnë monedhën edhe më tërheqëse në nivel ndërkombëtar. Një hap i madh ishte krijimi i skemës NGEU dhe emetimi i bonove.

Bonot mbështeten nga bilanci i të gjitha vendeve anëtare të BE-së, duke i bërë ato përafërsisht të ngjashme me bonot e Thesarit të Amerikës. Kjo është një risi relative në Evropë, ku huamarrja është bërë kryesisht nga qeveritë kombëtare, aftësia e kreditit e të cilave, ndryshon. Kjo krijon një mënyrë të re që investitorët të kursejnë në euro pa marrë përsipër rrezikun e kredisë.

Mungesa e këtij aseti të sigurt kishte qenë një element që pengonte përdorimin e euros në shkallë ndërkombëtare. Të gjitha llojet e operacioneve ndërkufitare, nga menaxhimi i rezervave të bankës qendrore, te kompanitë që marrin hua para në valutë të huaj, mbështeten në një pikë referimi të parrezikshme.

“Emetimi nga NGEU-ja kontribuon për ta bërë euron një zëvendësim më të mirë të dollarit”, -deklaroi Reza Moghadam nga banka “Morgan Stanley”.

Për përdorimin më ndërkombëtar të euros ka ende barriera. Së pari, aseti i sigurt mund të rezultojë i përkohshëm: në teori, bonoja e fundit nga NGEU-ja do të emetohet në vitin 2026, megjithëse shumë mendojnë se skema do të zgjatet në njëfarë mënyre. Shumat e parave janë gjithashtu të vogla sipas standardeve financiare globale. Borxhi total i BE-së do të arrijë kulmin në rreth 1 trilion dollarë, ndërsa Amerika ka mbi 20 trilionë dollarë borxh të pashlyer që investitorët mund të tregtojnë.

Dhe disa nga të metat e monedhës së përbashkët vazhdojnë të mbeten. Eurozonës i mungojnë disa nga elementet e rëndësishëm të një bashkimi koherent financiar, për shembull ndarja e rrezikut nëse bankat lëkunden. Mungesa e rishpërndarjes fiskale nënkupton se një përsëritje e krizës së Eurozonës është ende e mundur. Tregjet e kapitalit janë ende të pakta dhe të ndara, ndryshe nga ato të Amerikës. Një tjetër problem është edhe mungesa e një qendre të vetme financiare pas Brexit.

Nuk është e sigurt nëse fitimi i terrenit ndaj dollarit do ta ndihmojë Evropën të qëndrojë më larg ndikimit të Amerikës: bankat do të kenë gjithmonë nevojë për dollarë, dhe kështu për një seli në Nju Jork, pavarësisht nëse Euro lulëzon apo jo.

Pak mendojnë se monedha e përbashkët mund të zhvendosë monedhën kryesore, por ndoshta mund të ribalancojë sistemin monetar ndërkombëtar. Kjo mund të ndihmojë në zvogëlimin e përçarjeve të shkaktuara nga bankierët qendrorë amerikanë, për shembull kur një shtrëngim i lehtë i politikës monetare në vitin 2013, shkaktoi një protestë të fortë që bëri jehonë globale. Euro është monedha e qartë që mundëson diversifikim.

Rritja e monedhave dixhitale të emetuara nga bankat qendrore, mund të rezultojë në një ekuilibër të ri ku shumë monedha ndajnë statusin e valutës rezervë globale.

Europa është ankuar prej kohësh ndaj privilegjit të tepruar që gëzon Amerika falë statusit të veçantë të dollarit. Mund t’i duket më e tolerueshme nëse edhe monedha e saj gëzon një pjesë të këtyre privilegjeve.

Përgatiti: Irma Paloli