Në mars, pandemia hyri në shtëpinë tonë, dhe që atëherë kemi menduar se ç’do të ndodhë kur përfundimisht të kalojë kjo periudhë e vështirë. Një goditje ekonomike e paparë është valëzuar në të gjithë globin. Por, pasojat e sakta të kësaj katastrofe për ekonominë globale, por dhe gjeopolitikën, ndryshimin e klimës dhe jetën tonë të vogël, mbeten të paqarta.
Adam Tooze, një ekspert për krizat ekonomike në botën moderne, sqaron në librat e tij se kriza COVID-19 ka shkaktuar një introspeksion të shqetësuar, ndërsa të gjithë përpiqemi të kuptojmë se cilat pjesë të modelit tonë të botës mbajnë ende dhe cilat pjesë të pandemisë ka diskredituar ose shkatërruar. Sipas Tooze, ekzistojnë kufij të vështirë dhe të shpejtë për qëndrueshmërinë e borxhit, shkruan “Intelligencer”, dhe se qeveritë që shpenzuan shumë dhe patën deficite të mëdha do të përballeshin me zemërimin e tregut të bonove të gjithëfuqishme.
Vjetërsimi i borxhit u bë qartë i dukshëm gjatë krizës së vitit 2008,por deri në vitin 2010, ekonomitë e përparuara u kthyen përsëri në kursime. Në krizën aktuale është provuar edhe një herë se është e mundur që ekonomitë e mëdha me banka qendrore të besueshme të marrin hua në një shkallë epike pa pësuar përçarje të tregut financiar. Sipas Tooze, nëse viti 2008 nuk e kishte demonstruar tashmë se borxhi i qeverisë është loja e vetme në qytet në momentin e krizës maksimale, 2020-ta e ka çuar atë vërtet në shtëpi. Dhe kështu ka pak vështirësi për të gjetur financim për veprimet e qeverisë.
Por, ky mësim në lidhje me kapacitetin fiskal të shteteve në kohë krizash zbatohet më gjerë. Shumica e ekonomive të tregut në zhvillim kanë demonstruar një kapacitet të jashtëzakonshëm për të përballuar krizën dhe kanë ngritur një stimul shumë të konsiderueshëm të politikës fiskale. Disa madje janë angazhuar në forma të lehtësimit sasior. Dhe kështu ata kanë hedhur poshtë vizionin më apokaliptik të globalizimit, i cili do t'u mohonte atyre këtë lloj agjencie.
Ndonëse për momentin e tërë forca dhe fokusi global është në funksion të luftimit dhe parandalimit të përhapjes së virusit COVID-19 në aspektin shëndetësor, shumë ekspertë financiarë dhe ekonomistë po analizojnë edhe pasojat e mundshme që ky virus mund të ketë në ekonominë botërore.
Rënia ekonomike nga efekti i virusit COVID-19 pritet të shkaktojë recesion në Amerikë, Eurozonë dhe Japoni.
Pasojat ekonomike të COVID-19 pritet të ndihen edhe te diaspora. Kjo është tashmë evidente në shtetet si: Gjermania, Greqia, Italia dhe Zvicra, vende ku është edhe përqendrimi më i madh i diasporës shqiptare.
Në Gjermani, Instituti IFO për hulumtime ekonomike, sipas një analize të bërë së fundmi, vlerëson që humbjet ekonomike në këtë shtet do të variojnë nga 7.2% në rast se kriza do të zgjasë 2 muaj, deri në 20.6% në skenarin më të keq nëse kriza do të vazhdojë edhe më tej. Përqindjet e tilla, shndërruar në vlera monetare tregojnë humbje që mund të variojnë nga 255 miliardë euro deri në 729 miliardë euro në skenarin më të keq. Kriza po ashtu do të shkaktojë një gropë prej 200 miliardë euro në buxhetin publik, duke anashkaluar benefitin për paketën ekonomike. Rreth 1.8 milionë persona mund të humbasin vendin e punës, ndër të cilët një numër i madh mund t’i përkasin diasporës shqiptare.
Grupi zviceran i ekspertëve, “BAK Economics” ka vlerësuar se parashikimet për rritjen ekonomike në Zvicër do të pësojnë ulje prej 1.5% në 1.3%.
Në periudhën mesatare, Sekretariati i shtetit për Punët Ekonomike (SECO) shpreh shqetësim për tregun kapital dhe ndërprerjen e zinxhirit të furnizimit industrial vendës dhe të korporatave ndërkombëtare me vendndodhje në Zvicër. Më 14 mars, qeveria zvicerane premtoi 10.6 miliardë dollarë në paketën emergjente të ndihmës ndaj ekonomisë.
Në Itali po ashtu, sipas “Statista Research Department”, në parashikimet e bëra nga muaji mars 2020, është vlerësuar që Prodhimi i Brendshëm Bruto (PBB) i shtetit italian, do të ulet me -3% në fund të katërmujorit të parë të këtij viti, ndërsa në katërmujorin e dytë pritet që kjo shifër të bjerë deri në -5% të PBB-së, për shkak të ndikimit të virusit COVID-19 në ekonominë e vendit. Më tutje, është parashikuar që sektorët e tekstilit, transportit ajror dhe atij hekurudhor, hoteleria, restorantet, emisionet televizive dhe ngjarjet sportive do të pësojnë rënien më të madhe ekonomike. Qeveria italiane ka parashikuar fondin prej 28 miliardë dollarë për të lehtësuar ngarkesën ekonomike të pandemisë. Kjo paketë ekonomike do të ndihmojë kompanitë, pronarët e shtëpive me pagesa të kredive dhe personat që rrezikojnë të humbin vendet e tyre të punës.
Sa do të ndikojë pandemia COVID-19 në remitancat e pranuara nga diaspora?
Kriza e fundit e pandemisë COVID-19, efektin parësor në aspektin e remitancave do ta ketë te burimi i tyre, pra pjesëtarët e diasporës. Ata në rastin më të mirë, janë detyruar të punojnë nga shtëpia; pronarët e bizneseve kanë mbyllur përkohësisht sipërmarrjet e tyre; të tjerë janë detyruar të marrin pushim të detyruar me pagesë jo të plotë; ndërsa në rastin më të keq, disa kanë humbur vendet e tyre të punës. Rrjedhimisht, aftësia e këtyre personave për të dërguar para në atdhe tek familjet e tyre, zvogëlohet dukshëm, dhe padyshim që më së keqi do të pësojnë ato familje të cilat burim të vetëm të të ardhurave kanë remitancat që ata i pranojnë nga familjarët e tyre nga jashtë.
Banka Botërore vlerësoi ndërmarrjen e disa hapave për të bërë të mundur që remitancat të trajtonin institucionet financiare siç janë agjencitë e transfertave dhe bankat,si shërbyes themelorë dhe që t’u zbutej çfarëdo ndikimi negativ në funksionalitetin operacional të këtyre shërbyesve. Gjithashtu, Banka Botërore vlerësoi mbështetjen e industrisë së remitancave me instrumente të duhura që menaxhojnë kredibilitetin dhe riskun e likuiditetit.
Valët e papunësisë
Ekonomistët janë të shqetësuar se ndërmarrjet e mëdha po njoftojnë tashmë pushime nga puna, edhe pse skemat shtesë dhe format e tjera të mbështetjes së qeverisë janë ende në fuqi.
Lëvizjet sugjerojnë që shtetet po rivlerësojnë nevojat e tyre afatgjata për personel përtej pandemisë, duke e bërë më të mundshme një periudhë të zgjatur pasigurie dhe errësire.
“Disa kompani mendojnë se modeli i tyre i biznesit është dëmtuar përgjithmonë nga kjo”, -tha John Wraith, ekonomist në bankën zvicerane “UBS”. “Shumë viktima nuk do të kthehen mbrapa edhe nëse ka një përparim mjekësor siç është vaksina”, -shtoi ai.
“Bota mund të presë që të goditet nga "valë të ndryshme të papunësisë", pasi mbylljet, ndryshimet strategjike dhe pushimet nga puna në një pjesë të ekonomisë detyrojnë ndërmarrjet e tjera të zvogëlojnë ose ngrijnë punësimin”, -tha Gerard Lyons, ekonomist i “Netwealth” dhe ish-këshilltar i Boris Johnson, kur ishte kryebashkiak i Londrës.
Punët në qendrën e qytetit të Londrës po marrin goditje, pasi gjigantët e korporatave njoftuan planet për të lejuar një pjesë të madhe, nëse jo të gjithë, të stafit të tyre të vazhdojnë të punojnë nga shtëpia për një kohë të pacaktuar.
Normat e vendeve të lira të punës për zyra pritet të rriten në nivelet më të larta që nuk janë parë që nga viti 2008, duke çuar në një rënie prej 12 për qind të të ardhurave nga qiraja për pronarët e hapësirave për zyrë në Londër dhe një rënie të madhe në biznes. për firmat që shërbejnë për punëtorët ditorë në qendër të qytetit.
Ekonomisti britanik Lyons parashikon që ekonomia botërore do të vazhdojë të rimëkëmbet ngadalë, duke kompensuar humbjet e saj nga pandemia deri në fund të vitit 2021, por ai pranoi se mundësia e një zhytjeje të dytë në recesion vitin e ardhshëm është "një shqetësim i vlefshëm".
Çdo të ndodhë me ekonominë botërore pas pandemisë?
Sipas Fondit Monetar Ndërkombëtar, kriza e koronavirusit nënkupton se ekonomia globale pritet të pësojë ulje me 3%, duke shkaktuar depresionin më të keq që nga vitet ’30. Numri i njerëzve me furnizime të pamjaftueshme ushqimore do të dyfishohet këtë vit në 265 milionë, nëse qeveritë dhe sektori privat nuk ndërhyjnë tani, ka paralajmëruar Programi Botëror i Ushqimit të OKB-së.
Në muajt e parë të krizës së koronavirusit, politikëbërësit shpresuan për një rimëkëmbje në formë V-je, se pandemia mund të rrëzohej ose shtypej, duke lejuar që aktiviteti ekonomik të tërhiqej shpejt.
Aktualisht, ndërsa vendet në të gjithë botën përballen me një rritje të re të infeksioneve dhe parashikojnë mundësinë e bllokimeve të reja, ndoshta të lokalizuara, shumë ekonomistë presin që gjërat të përkeqësohen para se të përmirësohen.
“Sigurisht që do të ndihet si një depresion”, tha Albert Edwards, strateg në sektorin e bankës së investimeve të “Société Générale”, i cili u bë i famshëm për parashikimin e krizës financiare globale të vitit 2008.
Ekonomia globale mund të jetë në ngërç, tani për tani, ndërsa vendet kanë dalë keq duke u bllokuar. Por pa zgjidhje të shpejtë për pandeminë,si përhapja e një vaksine të suksesshme, që është muaj, në mos me vite larg, koronavirusi do të vazhdojë të jetë një tërheqje e ekonomive ndërsa bizneset mbyllin dyert e tyre, punëtorët humbin punën dhe bankat përballen me nivele në rritje të kredive të këqija.
“Rimëkëmbja do të zbutet, edhe nëse nuk vendosim një recesion tjetër të plotë për shkak të papunësisë”, tha Edwards.
Produkti i brendshëm bruto global vlerësohet të ketë rënë me 15.6 për qind në gjashtë muajt e parë të vitit, një rënie katër herë më e madhe se në vitin 2008, sipas bankës amerikane të investimeve “JPMorgan Chase”. Diçka nga ajo rënie tashmë është rikuperuar, por Fondi Monetar Ndërkombëtar parashikon që ekonomia botërore do të tkurret me 4.9 për qind gjatë gjithë vitit 2020, edhe kur qeveritë fillojnë të tërheqin programe mbështetëse. PBB-ja në zonën e euros dhe Mbretërinë e Bashkuar parashikohet të bjerë me 10.2 për qind këtë vit, ndërsa ekonomia e SHBA-së do të tkurret me 8 për qind.
Nëse faza e parë e krizës së koronavirusit u përshpejtua nga bllokimet e mandatuara nga shteti, muajt e ardhshëm ka të ngjarë të karakterizohen nga frika e konsumatorit dhe kufizimet e qeverisë në industri si udhëtimi, turizmi, argëtimi dhe shitja me pakicë.
Shumica e ekspertëve, përfshirë ata në Bankën e Anglisë dhe Bankën Qendrore Evropiane, nuk presin që prodhimi global të rikthehet në nivelet e tij të para krizës deri në fund të vitit 2021, veçse nëse ka një valë të dytë të madhe të virusit këtë dimër dhe atëherë të gjitha bastet janë të fikura.
Rregullatorët e tregut të BE-së paralajmëruan se investitorët mund të nënvlerësojnë rrezikun e zhgënjimit ekonomik. “Çmimet duket se janë të pambrojtura nga realiteti ekonomik”, -bëri të ditur Autoriteti Evropian i Letrave me Vlerë dhe Tregjeve.
Agjencia vuri në dukje se rezervat evropiane janë rritur më shumë se 40 për qind që nga marsi, edhe pasi disa parashikime tregojnë se ekonomia evropiane mund mos të shërohet plotësisht deri në vitin 2023.