Darka e Vitit të Ri është një traditë e vjetër për shqiptarët.

Vende të ndryshme kanë zakone të ndryshme sa i takon festës.

Tradicionalisht në Shqipëri nata e vitit të Ri festohet në shtëpi, pastaj në ditët e para të janarit, shqiptarët vizitojnë të afërmit e tyre, ose fqinjët duke i uruar për Vitin e Ri. Pas orës 12 të natës, dalin nëpër rrugë, apo sheshe për t’u bashkuar me miqtë.

Megjithatë gara e vërtetë e amvisave mbetet edhe sot e kësaj dite, mbushja e tavolinës së festës, në të cilën nuk duhet kurrsesi të mungojë gjeli me përshesh, bakllavaja apo sallata ruse.

Nuk janë vetëm dritëzat, këngët e festës, pemët e zbukuruara dhe fjongot e varura në dritaret e dyqaneve që përgjatë gjithë dhjetorit të krijojnë atë ndjesinë e ëmbël dhe të dashur të festave të fundvitit.

Janë edhe recetat që në mënyrë krejt të natyrshme i lidhim me Vitin e Ri.

Gjeli i detit me përshesh

Në Shqipëri nuk ka festë pa gjelin e detit. Sidomos në pjesën e dytë të muajit, teksa afron 25 dhe 31 dhjetori, i sheh ngado. Kryesisht në tregjet e fshatarëve. Ai është mbreti në 3familjet shqiptare të Shqipërisë së mesme dhe të jugut, por për shkak të shkëmbimit të traditave, sot, është pjesë e traditave në të gjithë vendin.

Është një nga pjatat më të shijshme të traditës sonë në kuzhinë.

Lëngu i gjelit të detit ndihmon në përgatitjen e pjatës që shpesh konsiderohet më e shijshmja e Vitit të Ri: përsheshit!

Çdo grua ka recetën e saj, pasi zona të ndryshme, përdorin detaje të ndryshme, duke i lënë të kënaqura të gjitha shijet.

Sekreti është të gatuash thjeshtë.

Në një tas hedhim miellin dhe sodën. Në një tas tjetër vezën me kosin dhe kripën. I bashkojmë në tasin e miellit dhe e punojmë me dorë derisa të përftojmë një brumë të butë. E shtrojmë në tavë dhe e pjekim në furrë për 40-50 minuta, e heqim dhe e lëmë të ftohet plotësisht.

Pasi ftohet, e thërrmojmë kulaçin dhe e vendosim në tavë që të thahet, prandaj është mirë të përgatitet një ditë më parë, në të kundërt mund ta thajmë të thërrmuar në furrë në temperaturën 50 gradë derisa të shohim që është bërë krokant.

Pulën, e kripim brenda dhe jashtë, e lyejmë me gjalpë dhe e vendosim të piqet në një tavë ku kemi hedhur pak ujë. Vëmë tavën të piqet në furrë. Lëngun që lëshon pas pjekjes së plotë e mbledhim në një enë që ta përdorim për përsheshin.

Në një tigan me gjalpë skuqim preshin të prerë imët, shtojmë lëngun e pulës dhe e lëmë të ziejë për 10 minuta. Shtojmë nenexhik dhe më pas kulaçin e thërrmuar. E përziejmë me kujdes për disa minuta. Kulaçi duhet të zbutet, por të mbetet dhe krokant. E heqim nga zjarri, e lëmë të pushojë të mbuluar për disa minuta dhe më pas e shërbejmë së bashku me pulën e pjekur

Kush dëshiron mund t’i hedhë edhe disa arra të pjekura sipër.

Sigurisht, kombinimi më i mirë është me një gotë verë.

Sallata ruse

Duket e habitshme, që një sallatë me histori ruse, vjen e bëhet sallata kryesore e tryezës së vitit të ri. Por kjo është e vërtetë, sallata ruse nuk mungon në tryezat tona festive dhe mbi të gjitha ka një histori interesante.

E krijuar në vitin 1860 nga shefi me origjinë belge Lusien Olivier që punonte në një nga restorantet më të njohura të Moskës, sallata ruse fitoi shumë shpejt popullaritet në botë, dhe sot është një nga antipastat e preferuara të shqiptarëve për tryezën e fundvitit.

Sallata ruse nuk ka dyshim se ka hyrë në Shqipëri gjatë kohës së miqësisë shqiptaro-sovjetike (1948-1962), një periudhë gjatë së cilës ndikimi i Bashkimit Sovjetik në Shqipëri ishte i gjithanshëm, nga ekonomia te legjislacioni, kultura, stili i veshjeve dhe në fund, gastronomia.

Sallata ruse në origjinë njihet si sallata Olivier.

Receta ekzakte, veçanërisht ajo e salcës, që sot është zëvendësuar me majonezë të thjeshtë, u mbajt sekret nga kuzhinieri. Por vetë sallata në atë kohë përmbante mish zogjsh të egër, gjuhë viçi, haviar, lakër, karavidhe, patë të tymosur etj., krahas zarzavateve dimërore si patatet dhe turshitë, tipike për një vend të ftohtë si Rusia. Lloji i mishit të përdorur ndryshonte sipas stinës.

Salca origjinale e Olivierit ishte një lloj majoneze e përgatitur me uthull franceze rrushi, mustardë dhe vaj ulliri francez nga krahina e Provencës. Vetëm se receta ekzakte mbetet e panjohur dhe shpikësi e mori me vete në varr.

Ndihmësi i tij megjithatë arriti ta vidhte idenë e recetës dhe ta aplikonte në një tjetër restorant, me emrin “Sallata e kryeqytetit”. Afërsisht e ngjashme, por jo e njëjta, pasi ndihmësi zëvëndësoi disa elementë përbërës me produkte më të lira.

Në Shqipëri duket se ka hyrë varianti më i lirë i mundshëm i sallatës ruse, pasi në përgjithësi shqiptarët përdorin fasule, patate, karota, bizele, lakra, domate e kastravecë turshi dhe majonezë, por në përgjithësi e bëjnë pa mish.

Ajo është popullore edhe në vendet e tjera të Europës Lindore, në Iran dhe Izrael. Mes shumë komuniteteve nëpër botë, kjo është sallata që, njësoj si në Shqipëri, shërbehet natën e ndërrimit të vitit krahas gjelit të detit dhe shoqërohet zakonisht me shampanjë.

E sigurtë është që çdo familje ka stilin e vet të sallatës ruse, pasi kreativiteti këtu hyn gjithmonë në lojë.

Bakllavaja

Në shikim të parë, duket një delikatesë e shijshme dhe e ëmbël e cila konsumohet në masë të madhe gjatë festave. Por, “në mes” shtresave të saj qëndron edhe një histori, punë dhe traditë e gjatë. Përpos traditës shumëvjeçare, bakllavaja ndër vite ka krijuar edhe ritin e përgatitjes e cila ka zënë vend në kulturën shqiptare. Bakllavaja është një ëmbëlsirë e cila haset shumë shpesh në familjet shqiptare, por e cila është aq e lashtë sa ende ka përçarje mes grupeve etnike, nëse ka origjinë greke apo turke. Shumë shtete që kanë qenë të pushtuara nga Perandoria Osmane, bakllavanë e kanë përvetësuar si ushqim kombëtar.

Sipas të dhënave enciklopedike në Britannica, versioni zanafillor i bakllavasë, përbëhej nga 30 ose 40 peta, secila e lyer me gjalpë të shkrirë që shtresohen në tigan për pjekje me arra të copëtuar, fëstëkë ose bajame. Ky ushqim formësohet në një tigan katror ose drejtkëndor dhe shënohet në trekëndësha ose forma diamanti përpara se të piqet. Por ky nuk është versioni i vetëm i përgatitjes së bakllavasë. Ndër vite, kjo recetë ka pësuar ndryshime në mënyrën e përgatitjes dhe formësimit të saj. Pasi piqet, ëmbëlsirës i hidhet shurup me mjaltë, ose i përgatitur me sheqer dhe lëng limoni.

E ëmbël dhe shije plotë, me sherbet e arra, bakllavaja pa dyshim është lezeti i tryezës shqiptare të Vitit të Ri.

Një traditë e trashëguar brez pas brezi nga nënat e gjyshet shqiptare, kjo ëmbëlsirë vijon të mbetet edhe sot më e preferuara e shqiptarëve dhe sigurisht nuk mungon në asnjë tryezë kur bëhet fjala për darkën e shumëpritur të ndërrimit të viteve.

Deri në shekullin e nëntëmbëdhjetë bakllavaja u konsiderua si një gatim për njerëzit e pasur, ndaj edhe konsumohej në ceremoni të veçanta.

Ishin Otomanët ata që e sollën bakllavanë në trojet e Ballkanit, ku është shndërruar në traditë mesdhetare, përgatitja e së cilës kulmon në festat e fundvitit, ku padyshim pjesë e kësaj tradite është edhe Shqipëria.

Për Vitin e Ri të gjitha familjet përgatisin apo japin porosi për një bakllava, e cila do duhet t’i serviret miqve apo dhe të konsumohet gjatë ditëve të pushimit nga pjesëtarët e familjes.

Neritana Kraja