Në shkëmbimin e sanksioneve dhe kundërsanksioneve të vërejtura gjatë fundit të Marsit 2021 midis Kinës dhe disa vendeve perëndimore, u përfshinë edhe disa korporata ndërkombëtare ndër më të njohurat në botë. Dy të parat ishin suedezja H&M dhe amerikanja Nike (më pas Adidas, Burbery, Fila etj). Në terma pothuajse të njëjtë të dy kompanitë kanë shprehur shqetësimet e tyre mbi disa pretendime nga grupe të caktuara mbi rajonin Xinjiang.
H&M u përball me një breshëri kritikash nga përdoruesit kinezë të mediave sociale, ndërsa postimet në Weibo, rrjeti social më i përdorur në Kinë që përmbajnë hashtagun (#) "Unë mbështes pambukun e Xinjiang" numëroi më shumë se 7 miliardë shikime sipas Xinhua. Ndërkohë që gjigandët kinezë të tregtisë online Taobao (platforme e Alibaba) dhe JD larguan të gjitha produktet H&M nga shitja në platformat e tyre pas reagimit të ashpër.
Kjo fushatë bojkoti në Kinë mori përmasa të paparashikuara dhe të paprecedenta. Si rrjedhojë, aksionet e H&M ranë deri në 4.4% në Stokholm ndërsa aksionet e Nike ranë deri në 5.4% në New York dhe Adidas ra me 6% në Londër, vetëm një ditë pas bojkotit në Kinë.
E kaluara jo shumë e kthjellët e H&M dhe Nike
Në një deklaratë të postuar po në të njëjtën ditë kur filloi bojkoti, H&M u shpreh se kompania gjithmonë ka mbajtur standarde të larta dhe transparencë në zinxhirin e saj global të furnizimit. Por, a është vërtetë kështu?
Dyqan H&M në Kinë(Foto nga VCG)
Në vitin 2013 në Bangladesh, një ndërtesë tregtare tetëkatëshe e quajtur Rana Plaza u shemb për shkak të një kolapsi të strukturës. Përfundimi ishte 1134 të vdekur dhe 2500 të plagosur. Ata punëtorë paguheshin me më pak se 45 dollarë në muaj nga gjigandët e botës së modës. Pas katastrofës, disa prodhues perëndimorë zbuluan se disa nga produktet e tyre e kishin origjinën në atë fabrikë, H&M ishte një nga ata. Reagimet ishin të menjëhershme. Michael Connarty, një politikan britanik, i bëri thirrje Qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar të aprovojë një legjislacion të ri për t'i dhënë fund “skllavërisë moderne” duke detyruar kompanitë kryesore britanike të kontrollojnë zinxhirin e tyre të furnizimit. Karel De Gucht, Komisioneri i atëhershëm Evropian për Tregtinë, paralajmëroi se shitësit me pakicë dhe qeveria e Bangladeshit mund të përballen me veprim nga BE nëse nuk bëhet asgjë për të përmirësuar kushtet e punëtorëve - duke shtuar se blerësit duhet të marrin në konsideratë mirë se ku po i shpenzojnë paratë e tyre.
Direkt pas kësaj tragjedie, politikanët evropianë folën, por nuk vepruan! Nuk u pa ndonjë sanksion kunder këtyre kompanive që me pak fjalë lanë 1134 njerëz të vobektë nën rrënoja. Madje nga 29 kompani që ishin prezente në atë fabrikë në Bangladesh, vetëm 9 prej tyre kanë dhënë kompensime për familjarët e viktimave, dhe H&M nuk është një prej tyre.
Në 2019, H&M Group u përfshi sërish në skandale, po në Bangladesh, pasi u kritikua për punën më të vështirë në fabrikat e veshjeve, ku mijëra punëtorë bënë një grevë tetë ditore, duke bërë thirrje për paga të drejta dhe kushte të sigurta të punës. Ata kërkonin vëtëm rritjen e pagës minimale shtetërore, nga 63 dollarë në 95 dollarë në muaj!
Dyqan Nike në Kinë(Foto nga VCG)
Që nga vitet 1970, Nike, është akuzuar për përdorimin e “dyqaneve të djersës” për të prodhuar këpucë dhe veshje. Ajo u ndërtua në modelin e biznesit të gjetjes së kostos më të ulët të mundshme të punës që çoi në punën e fëmijëve dhe shfrytëzimin e tyre. Kjo punë e detyruar ka ndryshuar padyshim perceptimin e publikut/konsumatorit për markën, me efektin që rezultoi në uljen dramatike të shitjeve.
Indonezia e njeh mirë këtë praktikë të Nike, pasi fabrikat e tyre janë më famëkeqe në të gjithë Azinë. Në vitin 2010, për rreth 4500 punëtorë në një fabrikë në Banten kishin dy vjet pa marrë rrogat e tyre prej 40 dollarësh në muaj, kur mjafton të mendojmë se po atë vit, imazhi i kompanisë Tiger Woods mori për reklamë 20 milion dollarë. Praktikisht, vetëm dukë luajtur golf e duke veshur Nike, Woods paguhej sa 25 mijë punëtorë fabrike, dhe ndryshimi është se golfisti e merrte honorarin e tij, kurse punëtorët indonezianë jo.
Gjithçka për marzhet e fitimit
Në botën e biznesit, pas tragjedisë se Bangladeshit, u bë e modës që të aplikohej “Përgjegjësia Shoqërore e Korporatave” ose CSR (Corporate Socail Responsability). Aq u rrit trendi sa u hapën edhe klasa të posaçme në fakultetet e ekonomisë nëpër botë. Por, sa më shumë dalin në pah lajme për kompanitë multimilionshe, aq më shumë kuptohet se ky trend është më shumë fasadë se substancë.
Ishte një logjikë e thjeshtë e kërkesës dhe ofertës. Rinia nëpër botë, e “indinjuar” me pamjet e fabrikave të prodhimit në Azi filloi të shprehet kundër gjigandëvë botërorë të veshjeve, dhe u bë e modës ajo që u quajt ‘klient i vetëdijshëm’ (woke customer), klient që me mediat sociale rriti edhe më tepër impaktin e tij. Sipas një sondazhi zhvilluar në BE dhe ShBA 92% e konsumatorëve thonë se kanë një imazh më pozitiv për një kompani kur ajo mbështet një çështje sociale ose mjedisore. Dhe për konsumatorët e lindur pas 1990, kuletat e tyre janë mënyra kryesore për t'u angazhuar në kauzat e drejtësisë sociale. Me pak fjalë, n.q.s. gjigandët e veshmbathjeve nuk i përgjigjen kërkesave të rinisë, që për firma si H&M dhe Nike, përbëjnë pjesën dërrmuese të klientelës, atëherë humbjet në shitje do të jenë katastrofike.
Pambuku korret me makina, Xinjiang(Foto nga Xinhua)
Në fakt, bordit të drejtorëve dhe aksionerëve të H&M dhe Nike, nuk ju intereson shumë për kushtet e punëtorëve që qepin bluzat dhe atletet e tyre, as për të drejtat e njeriut në Xinjiang, e vetmja gjë që iu intereson është mos humbja e klientit, dhe si pasojë fitimeve.
Rinia kineze dhe koncepti i “konsumatorit patriot”
Ideja për të bojkotuar këto marka në Kinë ka tipare të tjera dhe lindi nga Lidhja e Rinisë Komuniste më 24 Mars, pasi përdoruesit e mediave sociale gjetën një deklaratë të kompanisë H&M në lidhje me të ashtuquajturat ‘akuzat e punës së detyruar’ në Xinjiang. Thirrjet për të bojkotuar shitësin suedez, i cili merr 5.2% të të ardhurave globale në Kinë, u përhapën shpejt duke përfshirë edhe Nike, e cila më parë ka thënë se nuk do të marrë produkte nga rajoni për shkak të shqetësimeve të etikës së punës. Influencer-at kinezë e të dyja markave ndërprenë lidhjet me kompanitë ditët e fundit, promotorët e tyre onlinë nuk dalin më.
Kompanitë e kapura në këtë revansh mund të penalizohen rëndë, pasi ato mund të përfundojnë në anën e gabuar të preferencave të konsumatorëve, komenteve të mediave sociale dhe platformave të tregtisë elektronike. Shitësit evropianë të modës janë të përçarë, disa janë shprehur e disa jo!
Konsumatorët kinezë, si çdo konsumator në botë, në momentin që paguajnë për një produkt, kanë të drejtë të shprehin ndjenjat e tyre. Në kulturën kineze mijëravjeçare nderi dhe dinjiteti i vendit janë jashtëzakonisht të rëndësishëm, kjo traditë po përtërihet gjithnjë e më shumë me rritjen e nivelit të jetesës. Të rinjtë kinezë, nuk janë vetëm në gjendje të mirë ekonomike, por janë edhe shumë aktivë në jetën e komunitetit të tyre, dhe mbi të gjitha kanë një krenari kombëtare që rrallë herë vërehet nëper botë në moshat e reja. Ky nuk është nacionalizëm, është thjeshtë patriotizëm. Me pak fjalë, kinezët e zakonshëm ndihen të fyer nga këto korporata, pasi un-i i tyre është shumë i lidhur me kombin dhe atdheun.
Ku qëndron Pekini zyrtar në këtë valë bojkoti?
Pambuk paketohet me makina, Xinjiang(Foto nga Xinhua)
Zëdhënësi i Ministrisë së Punëve të Jashtme të Kinës, Zhao Lijian, kur u pyet mbi bojkotin vuri theksin në kontradiktat e diskursit të të huajve për Kinën - ai tha se vendet perëndimore gjithmonë i kanë inkurajuar kinezët të gëzojnë lirinë e fjalës, por ndihen të mërzitur, nervozë dhe të shqetësuar kur njerëzit e zakonshëm kinezë, duke përfshirë përdoruesit e internetit kinez, flasin sinqerisht për çfarë mendojnë dhe si ndihen.
Më tej po në të njëjtën konferencë ai u shpreh se duke pasur parasysh madhësinë e tregut kinez, Kina nuk ka nevojë të detyrojë askënd, por një gjë është e sigurt: populli kinez nuk do të lejojë që të huajt të marrin përfitime në Kinë nga njëra anë dhe të njollosin Kinën nga ana tjetër. Kina është e hapur dhe ne i mirëpresim ndërmarrjet dhe njerëzit e huaj për të bërë biznes, të jetojnë dhe të punojnë në Kinë, dhe ne hedhim poshtë çdo sulm dashakeqës ndaj Kinës dhe madje përpjekjet për të minuar interesat e Kinës në bazë të thashethemeve dhe gënjeshtrave – tha Zhao.
Kina nxit ndërmarrjet e huaja të veprojnë në vend, në përputhje me ligjet dhe rregulloret e shtetit kinez dhe të mos bëhen argatë të forcave të caktuara politike ose të sfidojnë opinionin publik të Kinës.
Së fundmi, koncepti i bojkotit kinez është sa çështje parimi, aq edhe drejtësie sociale dhe kombëtare; thënë shumë qartë në fjalët e një zyrtareje kineze të Ministrisë se Jashtme, firmat e huaja “nuk mund të hanë orizin e Kinës, ndërsa thyejnë taset e tij”....
Dr. Marsela Musabelliu
