Në diskursin politik botëror po merr dimensione të reja domosdoshmëria e zbatimit të parimit të multilateralizmit në marrëdhëniet ndërmjet vendeve në mbarë botën të cilet më së shumti janë anëtarë aktivë të Organizatës së Kombeve të Bashkuara si dhe të agjencive të saj të specializuara. Nga një vështrim i ecurisë së këtij procesi në shumë drejtime përfshi organizatat ndërkombëtare dhe rrjetet mediatike duket se ky parim po mbështet gjithnjë e më shumë. Përfshirja e vrullshmë e Kinës në zhvillimin e kësaj platforme të multilateralizmit, ku një rol kyç me ide e propozime konkrete po luan Presidenti Xi Jinping, është shoqëruar me një zgjërim të shpejtë të këtij fronti mbarëbotëror. Në këtë proces bie në sy interesi në rritje i vendeve të vogla dhe të mesmë, të cilat më shumë se asnjë kategori vendesh të tjera janë në favor të ruajtjes së ekujlibrit që garanton paqën dhe stabilitetin global, si dhe shmangjen e cdo përpjekje për unilateralizëm që natyrshëm shoqërohet me fantazmat e Luftës së Ftohtë.

Tërheq vëmëndjen këto ditë fakti se edhe në qarqet politike amerikane qasja e presidentit Trump ndaj multilateralizmit duket se po gjen kundërshtarë, të cilët po ankohen se unilateralizmi e ka dëmtuar SHBA-në në përballimin e pandemisë së koronavirusit, si dhe në marrëdhëniet me organizatat ndërkombëtare dhe vendet e tjera, madje edhe me aleatët më të ngushtë.

Kështu një grup prej 100 kongresistësh demokratë kritikuan më 14 tetor 2020 qëndrimin unilateralist të administratës së Trumpit ndaj pandemisë. Në një letër të kongresistëve Judy Chu, Brad Sherman e Jim McGovern drejtuar Sekretarit të Shtetit Mike Pompeo dhe Sekretarit të Shërbimeve Njerëzore Alex Azar thuhej se antipatia e administratës Trump ndaj Kinës dhe organizatave shumëpalëshe ka penguar bashkërendimin me Organizatën Botërore të Shëndetësisë. Letra e botuar nga gazeta Washington Post (14 tetor 2020) e kritikon administratën për ndalimin e fondeve dhe njoftimin e tërheqjes së vendit nga OBSH veprim që “ka izoluar me shumë SHBA nga bota, dhe madje edhe nga aleatët e ngushtë”.

Por në fakt shtytjen per të risjellë në diskutim supremacinë e multilateralizmit ndaj unilateralizmit ma dha një koment i studjueses së shquar të shkencave politike, Miruna Butnaru- Troncota, lektore në Departamentin e Marrëdhënieve Ndërkombëtare dhe Studimeve Europiane të Universitetit Kombëtar të Shkencave Politike dhe Administrimit Publik të Rumanisë (SNSPA) dhe përfaqësuesja e Rumanisë në rrjetin ‘Linking Europe at the Periphery” (LEAP) me të cilën pata një bisedë të gjatë pjesë të së cilës janë botuar në Albanian Daily News më 13 tetor 2020 dhe disa media të tjera në gjuhën angleze.

Duke iu përgjigjur një pyetje ajo tha: “Multilateralizmi duhet të jetë e vetmja mënyrë që të luftojmë pandeminë sëbashku me më tepër solidaritet se sa një luftë për interesa kombëtare. Prandaj kjo është arsyeja që përmëndja e multilateralizmit si një objektiv akoma për tu arritur në nivel të OKB-së në këtë botë të trazuar, e cila është dëmtuar nga kjo pandemi, mbetet pjesë shumë e rëndësishme e zgjidhjes së problemeve të tanishme.”

Më tej Profesoresha Troncota vë në dukje se kur bota ndodhet përballë disinformacionit, populizmit, lajmit të rremë, investimeve në armë bërthamore dhe politikave nacionaliste dhe ekstremizmit mund të shikohet qartë nga të gjithë se 75 vitet e parimeve të OKB-së nuk kanë qënë të mjaftueshme për të shmangur luftëra dhe shkatërrime.

“Më shumë duhet bërë për të pranuar multilateralimin dhe ndërvartësinë si ‘e vetmja loje ne mes nesh’ përballë sunduesve autoritarë të cilët nuk tregojnë mirëkuptim për gabimet tona të së kaluarës në histori”, tha studjuesja e shkencave politike ndërkombëtare rumune, Miruna Butnaru- Troncota.

Si përvojë e hidhur e pas Luftës së Dytë Botërore, kur në vitet 1960-1970 ky ballafaqim çoi gati në prag të përplasjeve të rrezikshme për njerëzimin, për tu përmëndur është ‘Kriza e Karaibeve’ në tetor 1962 midis SHBA dhe ish- Bashkimit Sovjetik, dy supërfuqitë e asaj kohe. Për 13 ditë mbarë njerëzimi mbajti frymën kur krerët e dy supërfuqive ishin gati të përdornin arsenalet bërthamore… Por me pasoja tragjike njerëzore dhe shkatërrimtare materialisht ishin edhe luftërat lokale që, në fakt, ishin të imponuara nga fuqitë e mëdha, veçanërisht luftërat në rajonin e Azisë Juglindore vendet e të cilit si Vietnami, Kamboxhia dhe Laosi provuan tragjedi makabre njerëzore nga përdorimi i armatimeve më të sofistikuar të kohës deri tek bombat me napalm dhe armët kimike e bioologjike.

‘Paqë nëpërmjet forcës’ shkon kundër frymës multilateraliste…

Por çfarë po ngjet tani kur me të drejtë profesorja e shquar rumune Troncota tërheq vëmëndjen e “sunduesve autoritarë të cilët nuk tregojnë mirëkuptim për gabimet tona të së kaluarës në histori”?

Ndërsa si kurrë më parë në debatin e përgjithshëm të Asamblesë së Përgjithëshme të OKB-së pjesa dërmuese e vendeve anëtare iu bashkuan motos së riafirmimit të angazhimit kolektiv ndaj multilateralizmit duke patur Kombet e Bashkuara si bosht, thirrjet unilateraliste të kohëve të fundit të Presidentit Trump nën moton ‘paqë nëpërmjet forcës’ nuk janë në një hap me shqetësimet që kanë popujt në luftën kundër pandemisë, varfërisë, emigrimit si dhe luftërave lokale.

Kurse në fjalimin e mbajtur me rastin e 75- vjetorit të OKB-së ne shtator këtë vit Presidenti kinez Xi Jinping deklaroi se "Kina nuk synon të bëjë as Luftë të Ftohtë as të ngrohtë me asnjë vend".

Edhe Shqipëria si vend i vogël me një ekonomi që pandemia po e çon drejt një rënie të frikëshme nuk ka se si t’mos jetë e interesuar për një rajon, kontinent dhe botë në harmoni dhe ekujlibër lidhjesh të karakterizuara nga multilateralizmi larg erërave të Luftës së Ftohtë.

Në të vërtetë në jo pak raste Shqipëria është konsideruar si vend kontribues për stabilitetin e rajonit të Ballkanit Perëndimor dhe iniciator i frymës së bashkëpunimit rajonal. Në këtë rast dua të kujtoi që edhe në kohën e pushtetit të para viteve 90 ajo u bë promotore e konferencës së vendeve të Ballkanit që u mbajt në Tiranë në vitin 1988 megjithëse linja e qeverisë së atëhershme karakterizohej nga izolimi. Por po frynte era e hapjes edhe për këtë vend dhe konferenca ballkanike mbajtur në Tiranë dhe të tjera përpjekje modeste politike si rivendosja e marrëdhënieve diplomatike me SHBA, ish- BS, Izraelin, anëtarësimi në Konferëncën për Bashkëpunim dhe Mirëkuptim Ndërkombëtar, tani OSBE, një veprimtari më aktive në OKB e organizata të tjera ndërkombëtare, lajmëronin se edhe udheheqja e asaj kohe e kishte kuptuar dëmin e izocionalizmit pasojat e të cilës i ‘pagoi’ më shumë populli me kushtet e mjera ekonomike e sociale. Eksodi i fillim viteve 90 nuk lë vend për koment dhe dëshmon ndër të tjera sa u kushtoi shqiptarëve izolimi. Në një farë mënyre kjo ndjehet edhe sot përballë emigrimit në rritje të shqiptarëve duke e pakësuar në mënyrë të frikshme numrin e popullsisë veçanërisht sa i përket brezit të ri.

Një qasje aktive ndaj multilateralizmit efektiv dhe me veprime konkrete në projekte, inicitativa rajonale, europiane e mbarë botërore do të rigjallëronin dhe diversifikonin ekonomine e vendit dhe përmirësonin jetën e shqiptarëve që t’mos ngjas që 90 përqind e popullsisë të jetojë në nivel varfërie ndërsa një përqindje e vogël të kenë në zotërim pjesën më të madhe të pasurive dhe të mirave materiale të vendit.

Pjesa dërmuese e shqipëtarëvë aspirojnë që politika të mos jetë në shërbim të interesavë të grupeve të ngushta të caktuara politike, por të prodhojë të mira materiale për të gjithë. Nuk kanë si të pajtohen pjesa më e madhe e tyre me praktikat e vetpërjashtimit nga iniciativat globale për hirë të interesave të ngushta politike. Ata me të drejtë presin që çdo alternativë ‘strategjike’ e vendit duhet shoqëruar me platforma zhvillimi në fushat ekonomike, shëndetësore, sociale, kulkturore, pra me një sfond shumëplanësh zhvillimi. Më duket normale pyetja që bëhet se përse vende si Greqia, Serbia, Hungaria, Kroacia, Mali i Zi, Bullgaria, Rumania, Maqedonia e Veriut e vende të tjerë shumë më të zhvilluar ekonomisht se Shqipëria kanë arritur të gjejnë harmoni për zhvillim të gjërë të marrëdhënieve multilaterale në fusha të ndryshme të interesit reciprok duke i dhënë vendin dhe rëndësinë e merituar interesave të vendit dhe çdo aspekti strategjik që rrjedh nga aleancat me NATO-n apo SHBA-në, me BE-në etj.

Nuk është rastësi që Komisioni Evropian miratoi para disa ditësh një plan gjithëpërfshirës ekonomik dhe të investimeve për Ballkanin Perëndimor, i cili synon t’i japë një shtysë rimëkëmbjes afatgjatë ekonomike të rajonit, të mbështesë një tranzicion të gjelbër dhe digjital, të nxisë integrimin rajonal dhe konvergjencën me Bashkimin Evropian.

Me një fjalë Brukseli e ka kuptuar se thjesht deklarata se Ballkani Perëndimor është një përparësi e qartë për BE-në nuk mund të nxisë entuziazëm në vendet aspiruese të rajonit pa elementin kyç- qasjen ekonomike, mirëqënien e popullit.

Megjithatë duket inkurajuese nje koment i Kryeministrit Edi Rama mbi letrën që presidenti amerikan Donald Trump i pat dërguar atij para disa ditësh temë e së cilës, siç dihet tashmë, ishte Kina dhe kërkesa për distancim të Shqipërisë prej saj. Duke thënë se SHBA-ja kanë qënë dhe mbeten pikë referimi e palëvizshme për Shqipërinë, Rama vuri në dukje se “lëvizjet konkrete janë çështje tona”.

Shqipëria aspiron të zërë një vend në Këshillin e Sigurimit të OKB-së për herë të parë që nga anëtarësimi i saj në këtë organizatë. Ka kohë që diplomacia shqiptare po lobon për një ‘karrige’ të tillë kur OKB-ja ndodhet përballë një kërkese masive të vendeve anëtare për një ristrukturim te saj me reforma që ta kthejnë atë me të vërtetë në mekanizëm ku zëri i të gjithë anëtarëve të dëgjohet njëlloj larg presionit dhe influencës së Fuqive të Mëdha.

Ky është një moment historik për botën dhe vetë OKB-në, dhe po ashtu edhe për Shqipërinë se duke fituar të drejtën e merituar për tu bërë anëtare jo e përhershme e Këshillit të Sigurimit (2022-2023) asaj do ti jepej mundësia të kontribuonte sadopak në mbështetje të reformimit të Kombeve të Bashkuara, të platformës multilateraliste në një botë ku izocionalizmi të mbetet histori e së shkuarës. Nuk ka dyshim se një qasje e qartë kah multilateralizmi, i cili duket qartë se do të jetë bazamenti mbi të cilin do të ngrihet një rend i ri botëror pas-kovidian, do t’ia kishte lehtësuar më shumë Shqipërisë realizimin e të drejtës së saj për një vend në Këshillin e Sigurimit të OKB-së.